Tương lai của xã hội không tiền mặt: Lợi ích, tiềm năng và thách thức

Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thanh toán số, kết hợp với những thay đổi trong thói quen tiêu dùng, đang thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang các giao dịch điện tử với tốc độ nhanh chóng.

Xu hướng toàn cầu về giao dịch không dùng tiền mặt

Các phương thức thanh toán số đang tăng trưởng theo cấp số nhân trên toàn cầu. Dự báo cho thấy khối lượng giao dịch không dùng tiền mặt sẽ tăng hơn 80% trong giai đoạn 2020 - 2025, từ khoảng 1.000 tỷ giao dịch lên gần 1,9 nghìn tỷ. Đến năm 2030, con số này có thể tăng gấp 3 lần khi các tổ chức tài chính, doanh nghiệp (DN) và người tiêu dùng ngày càng ưa chuộng các phương thức thanh toán số.

Tại Hoa Kỳ, các giao dịch số hiện chiếm 84% tổng số thanh toán, cho thấy sự dịch chuyển đáng kể khỏi việc sử dụng tiền mặt trong nền kinh tế. Người tiêu dùng ngày càng ưu tiên tốc độ, sự tiện lợi và tính bảo mật hơn so với tiền mặt, góp phần đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang tài chính số.

Trong khi đó, khu vực châu Á - Thái Bình Dương đang dẫn đầu về số lượng giao dịch không dùng tiền mặt, vượt qua cả châu Âu và Bắc Mỹ cộng lại. Năm 2023, khu vực này ghi nhận hơn 645 tỷ giao dịch không tiền mặt, minh chứng cho sự phổ biến của công nghệ tài chính.

Đặc biệt, ví điện tử đang chiếm lĩnh hệ sinh thái thanh toán toàn cầu với tổng giá trị giao dịch dự kiến vượt 10.000 tỷ USD trong vài năm tới. Các quốc gia trong khu vực này tiếp tục thúc đẩy các sáng kiến không tiền mặt bằng cách tích hợp công nghệ tài chính tiên tiến vào các giao dịch hàng ngày, tạo ra hệ thống thanh toán nhanh chóng, linh hoạt và toàn diện hơn.

Nền kinh tế gần như không dùng tiền mặt của Thụy Điển

Thụy Điển là một ví dụ điển hình về quá trình chuyển đổi nhanh chóng sang xã hội không tiền mặt. Hiện nay, các giao dịch tiền mặt chỉ chiếm khoảng 1% GDP, và dự báo cho thấy quốc gia này có thể gần như hoàn toàn không sử dụng tiền mặt trong tương lai gần. Hệ thống thanh toán di động Swish đã trở thành phương thức giao dịch phổ biến, đến mức nhiều DN không còn chấp nhận tiền mặt.

Tuy nhiên, những lo ngại về an ninh mạng và căng thẳng địa chính trị gần đây đã khiến chính quyền Thụy Điển đưa ra khuyến nghị rằng người dân nên giữ lại một lượng tiền mặt dự trữ để sử dụng trong những tình huống khẩn cấp. Điều này cho thấy những thách thức trong việc số hóa hoàn toàn các giao dịch tài chính, đặc biệt là trong trường hợp xảy ra các cuộc tấn công mạng hoặc sự gián đoạn cơ sở hạ tầng số.

Sự chuyển dịch của Hoa Kỳ sang thanh toán số

Tại Hoa Kỳ, việc sử dụng tiền mặt đang suy giảm một cách ổn định, với dự báo cho thấy hơn 50% người tiêu dùng sẽ tránh dùng tiền mặt trong các giao dịch hàng ngày. Các phương thức thanh toán không tiếp xúc và di động ngày càng được ưa chuộng nhờ vào tính tiện lợi và tốc độ xử lý giao dịch nhanh chóng của công nghệ "chạm để thanh toán".

Đáp ứng xu hướng này, nhiều DN đã mở rộng khả năng chấp nhận thanh toán số, trong khi các tổ chức tài chính tiếp tục đầu tư mạnh vào công nghệ bảo mật và phòng chống gian lận để hỗ trợ quá trình chuyển đổi này.

Quá trình chuyển đổi và những thách thức của Australia

Australia cũng đang hướng tới trở thành một xã hội gần như không dùng tiền mặt. Theo ước tính, tỷ lệ giao dịch không tiền mặt tại quốc gia này có thể đạt 98% trong tương lai gần, với tốc độ chuyển đổi được đẩy mạnh đáng kể bởi sự thay đổi hành vi tiêu dùng sau đại dịch.

Tuy nhiên, đã có những lo ngại về khả năng tiếp cận tài chính. Các cộng đồng vùng nông thôn và người cao tuổi, những nhóm người vẫn phụ thuộc nhiều vào tiền mặt, gặp khó khăn trong việc thích nghi với các phương thức thanh toán số.

Bên cạnh đó, việc cắt giảm nhanh số lượng chi nhánh ngân hàng và máy ATM càng làm phức tạp thêm vấn đề tiếp cận tiền mặt, dẫn đến các cuộc tranh luận về sự hòa nhập tài chính và nhu cầu về các chính sách bảo vệ những nhóm dân số dễ bị tổn thương, nhằm đảm bảo rằng không ai bị bỏ lại phía sau trong quá trình chuyển đổi số.

Lợi ích của một xã hội không tiền mặt

Việc chuyển đổi sang một xã hội không dùng tiền mặt mang lại nhiều lợi ích quan trọng, bao gồm:

Tiện lợi và hiệu quả: Thanh toán số giúp giảm sự phụ thuộc vào tiền mặt, đẩy nhanh quá trình giao dịch và mang lại trải nghiệm thanh toán thuận tiện hơn cho người dùng.

Giảm tỷ lệ tội phạm: Loại bỏ giao dịch tiền mặt giúp hạn chế các rủi ro liên quan đến trộm cắp, làm tiền giả và rửa tiền, góp phần tăng cường an ninh tài chính.

Tiết kiệm chi phí: Chính phủ và DN có thể tiết kiệm được chi phí liên quan đến in ấn, lưu trữ và vận chuyển tiền mặt.

Cải thiện việc thực hiện chính sách tiền tệ: Các ngân hàng trung ương có khả năng kiểm soát tốt hơn dòng tiền trong nền kinh tế và các chính sách tiền tệ, cũng như có thể phản ứng hiệu quả hơn với các điều kiện kinh tế bằng tiền kỹ thuật số.

Thách thức và mối quan ngại

Mặc dù một xã hội không dùng tiền mặt mang lại nhiều lợi ích, nhưng vẫn tồn tại những thách thức cần được giải quyết trước khi có thể chuyển đổi hoàn toàn:

Loại trừ kỹ thuật số: Không phải ai cũng có điều kiện tiếp cận hoặc sử dụng các phương thức thanh toán số, dẫn đến sự bất bình đẳng tài chính, đặc biệt là đối với người cao tuổi, và người dân dân vùng sâu, vùng xa.

Vấn đề quyền riêng tư: Tính minh bạch cao của các giao dịch số làm dấy lên lo ngại về giám sát tài chính và bảo mật dữ liệu cá nhân, khi mọi giao dịch đều có thể bị theo dõi và phân tích.

Rủi ro an ninh mạng: Việc phụ thuộc hoàn toàn vào thanh toán số đồng nghĩa với nguy cơ gia tăng các cuộc tấn công mạng, đánh cắp thông tin tài chính và sự cố hệ thống, có thể gây thiệt hại lớn trên diện rộng.

Độ tin cậy của công nghệ: Hệ thống thanh toán điện tử không tránh khỏi các lỗi kỹ thuật, gián đoạn mạng hoặc sự cố phần mềm, có thể làm ảnh hưởng đến giao dịch và gián đoạn các giao dịch trên quy mô lớn.

Những phát triển gần đây và quan điểm của công chúng

Xu hướng gia tăng các giao dịch không dùng tiền mặt đã làm dấy lên nhiều cuộc tranh luận pháp lý và các nỗ lực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Tại Hoa Kỳ, một vụ kiện đã thách thức chính sách thanh toán không tiền mặt tại các công viên quốc gia, lập luận rằng việc bắt buộc sử dụng phương thức thanh toán số đã vô tình loại trừ những người chỉ sử dụng tiền mặt. Các cuộc thảo luận công khai xoay quanh việc duy trì sự lựa chọn thanh toán phù hợp cho mọi nhóm kinh tế, đặc biệt là những người vẫn dựa vào tiền mặt để quản lý tài chính cá nhân.

Tại Vương quốc Anh, nhiều chuỗi bán lẻ và nhà hàng lớn đã áp dụng hệ thống không tiền mặt, với lý do nâng cao hiệu quả vận hành, bảo mật và lợi ích môi trường. Tuy nhiên, quyết định này cũng vấp phải những phản ứng trái chiều, khi một số nhóm người tiêu dùng - đặc biệt là người cao tuổi và những cá nhân phụ thuộc vào tiền mặt gặp khó khăn trong việc tiếp cận. Trước những lo ngại này, các tổ chức tài chính đang tìm kiếm giải pháp kết hợp giao dịch số với các phương thức thanh toán truyền thống, nhằm đảm bảo tính bao trùm tài chính.

Xu hướng toàn cầu hướng tới một xã hội không tiền mặt là không thể đảo ngược, được thúc đẩy bởi sự phát triển của công nghệ và sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích như tăng cường bảo mật và tiện lợi, quá trình chuyển đổi này cũng đặt ra những thách thức lớn, bao gồm nguy cơ loại trừ tài chính, lo ngại về quyền riêng tư và rủi ro an ninh mạng.

Do đó, để xây dựng một nền kinh tế không tiền mặt bền vững, các nhà hoạch định chính sách, DN và tổ chức tài chính cần có cách tiếp cận cân bằng, đảm bảo khả năng tiếp cận công bằng vào hệ thống tài chính đồng thời tăng cường cơ sở hạ tầng số. Một nền kinh tế không tiền mặt trong tương lai phải đặt tính bảo mật, tính toàn diện và khả năng phục hồi công nghệ lên hàng đầu, nhằm đảm bảo sự ổn định tài chính và khả năng áp dụng rộng rãi trong toàn xã hội./.