Khuyến nghị của WHO, ITU, WIPO về lộ trình ứng dụng AI trong y học cổ truyền

Bối cảnh toàn cầu mới về ứng dụng AI trong y học cổ truyền

Ngày 11/7/2025, tại Hội nghị Thượng đỉnh toàn cầu “AI for a Good Global”, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU) và Tổ chức Sở hữu Trí tuệ (SHTT) thế giới (WIPO) đã công bố một Bản tóm tắt kỹ thuật mới với chủ đề: “Xây dựng lộ trình ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong y học cổ truyền” (Technical Brief on AI in Traditional Medicine).

Được khởi xướng theo Sáng kiến Toàn cầu về AI cho Sức khỏe (Global Healthcare Initiative), bản tóm tắt này đưa ra lộ trình khai thác tiềm năng này một cách có trách nhiệm, đồng thời bảo vệ di sản văn hóa và chủ quyền dữ liệu.

AI đề cập đến khả năng của các thuật toán được tích hợp vào các hệ thống và công cụ để học hỏi từ dữ liệu để chúng có thể thực hiện các tác vụ tự động mà không cần lập trình rõ ràng từng bước của con người. Bản tóm tắt kỹ thuật này cung cấp cái nhìn sâu sắc về AI đang phát triển nhanh chóng trong bối cảnh y tế và cách thức ứng dụng AI trong Y học cổ truyền (TM).

Các ví dụ khu vực và toàn cầu được trình bày để cho thấy AI hiện đang được sử dụng như thế nào trong y học cổ truyền để hỗ trợ ra quyết định dựa trên bằng chứng và hoạch định chính sách nhằm cải thiện hệ thống y tế và bảo hiểm y tế toàn dân (UHC).

Tài liệu được phát triển bằng cách tận dụng các phát hiện của quá trình đánh giá tài liệu và bổ sung kiến thức và thông tin đầu vào thu thập được trong quá trình khái niệm hóa với các chuyên gia từ Nhóm chuyên đề về AI và Y học cổ truyền (TG-TM) thuộc Nhóm trọng tâm ITU-WHO về AI cho Y tế (FG-AI4H).

Một kỷ nguyên mới cho y học cổ truyền

Theo báo cáo tóm tắt, y học cổ truyền, bổ sung và tích hợp (TCIM) được thực hành tại 170 quốc gia và được hàng tỷ người sử dụng. Các phương pháp TCIM ngày càng phổ biến trên toàn cầu, được thúc đẩy bởi sự quan tâm ngày càng tăng đối với các phương pháp tiếp cận sức khỏe toàn diện, tập trung vào phòng ngừa, nâng cao sức khỏe và phục hồi chức năng.

Bản tóm tắt mới giới thiệu kinh nghiệm ở nhiều quốc gia sử dụng AI để mở ra những ranh giới mới trong chăm sóc cá nhân hóa, phát hiện thuốc và bảo tồn đa dạng sinh học. Bản tóm tắt bao gồm các ví dụ như cách chẩn đoán hỗ trợ AI đang được sử dụng trong Ayurgenomics; các mô hình học máy xác định các loại cây thuốc ở các quốc gia bao gồm Ghana và Nam Phi; và việc sử dụng AI để phân tích các hợp chất y học cổ truyền nhằm điều trị các rối loạn về máu ở Hàn Quốc.

Với việc ra mắt báo cáo tóm tắt, ông Seizo Onoe, Giám đốc Cục Tiêu chuẩn hóa Viễn thông thuộc ITU-T nhấn mạnh: "Sáng kiến Toàn cầu về AI cho sức khỏe của chúng tôi nhằm mục đích giúp tất cả các quốc gia được hưởng lợi từ các giải pháp AI và đảm bảo rằng chúng an toàn, hiệu quả và đạo đức. Sự hợp tác giữa ITU, WHO và WIPO này mang lại những chuyên môn thiết yếu”.

Đổi mới dựa trên dữ liệu với nguồn gốc đạo đức

Bản tóm tắt nhấn mạnh tầm quan trọng của dữ liệu chất lượng tốt, bao quát và thiết kế có sự tham gia để đảm bảo các hệ thống AI phản ánh sự đa dạng và phức tạp của y học cổ truyền.

Các ứng dụng AI có thể hỗ trợ củng cố bằng chứng và cơ sở nghiên cứu cho TCIM, ví dụ thông qua Thư viện số Tri thức truyền thống ở Ấn Độ và Thư viện Y tế ảo ở Châu Mỹ, sử dụng AI để bảo tồn tri thức bản địa, thúc đẩy hợp tác và ngăn chặn nạn cướp đoạt sinh học.

Báo cáo tóm tắt đề cập “cướp đoạt sinh học” là thuật ngữ chỉ việc khai thác trái phép các nguồn tài nguyên sinh học và/hoặc tri thức truyền thống liên quan từ các nước đang phát triển hoặc cấp bằng sáng chế cho các phát minh giả mạo dựa trên kiến thức hoặc tài nguyên đó mà không được bồi thường.

Trợ lý Tổng Giám đốc WIPO, Edward Kwakwa cho biết: "SHTT là một công cụ quan trọng để đẩy nhanh việc tích hợp AI vào y học cổ truyền. Công việc của chúng tôi tại WIPO, bao gồm Hiệp ước WIPO về SHTT, tài nguyên di truyền và tri thức truyền thống liên quan vừa được thông qua, hỗ trợ các bên liên quan trong việc quản lý SHTT để thực hiện các ưu tiên chính sách, bao gồm cả đối với người dân bản địa cũng như cộng đồng địa phương”.

Bảo vệ chủ quyền dữ liệu, trao quyền cho cộng đồng

Tài liệu mới kêu gọi hành động khẩn cấp để duy trì chủ quyền dữ liệu bản địa (IDSov) và đảm bảo rằng việc phát triển AI được hướng dẫn bởi các nguyên tắc đồng thuận tự do, trước và được thông báo đầy đủ (FPIC).

Tài liệu giới thiệu các mô hình quản trị dữ liệu do cộng đồng lãnh đạo từ Canada, New Zealand và Úc, đồng thời kêu gọi các chính phủ thông qua luật pháp trao quyền cho người dân bản địa kiểm soát và hưởng lợi từ dữ liệu của họ.

TS. Yukiko Nakatani, Trợ lý Tổng Giám đốc WHO phụ trách Hệ thống y tế, cho biết: "AI không được trở thành một lĩnh vực khai thác mới. Chúng ta phải đảm bảo người dân bản địa và cộng đồng địa phương không chỉ được bảo vệ mà còn là đối tác tích cực trong việc định hình tương lai của AI trong y học cổ truyền".

Lời kêu gọi hành động toàn cầu

Với thị trường TCIM toàn cầu dự kiến đạt gần 600 tỷ USD vào năm 2025, việc ứng dụng AI có thể thúc đẩy hơn nữa sự tăng trưởng và tác động của TCIM và chăm sóc sức khỏe toàn diện. Việc sử dụng và tiềm năng hiện tại của AI làm nổi bật nhiều cơ hội, nhưng vẫn còn nhiều lĩnh vực thiếu hụt kiến thức và rủi ro.

Theo đó, cần phải xây dựng các khuôn khổ toàn diện phù hợp với TCIM trong các lĩnh vực như quy định, chia sẻ kiến thức, xây dựng năng lực, quản trị dữ liệu và thúc đẩy công bằng, để đảm bảo sự tích hợp an toàn, đạo đức và dựa trên bằng chứng của các công nghệ tiên tiến như AI vào bối cảnh TCIM.

Bản tóm tắt kỹ thuật mới kêu gọi tất cả các bên liên quan:

- Đầu tư vào các hệ sinh thái AI toàn diện, tôn trọng sự đa dạng văn hóa và chủ quyền dữ liệu của người bản địa (Indigenous Data Sovereignty - IDSov);

- Xây dựng các chính sách và khuôn khổ pháp lý quốc gia đề cập rõ ràng đến AI trong y học cổ truyền;

- Xây dựng năng lực và kiến thức số cho các bác sĩ và cộng đồng y học cổ truyền;

- Thiết lập các tiêu chuẩn toàn cầu về chất lượng dữ liệu, khả năng tương tác và sử dụng AI một cách có đạo đức;

- Bảo vệ tri thức truyền thống thông qua các kho lưu trữ kỹ thuật số được hỗ trợ bởi AI và các mô hình chia sẻ lợi ích.

Bằng cách kết hợp sức mạnh của AI với trí tuệ của y học cổ truyền, một mô hình chăm sóc mới có thể xuất hiện, một mô hình tôn vinh quá khứ, trao quyền cho hiện tại và định hình một tương lai lành mạnh hơn, công bằng hơn cho tất cả mọi người./.