Người làm báo trong kỷ nguyên mới chủ động kiến tạo thông tin, làm chủ công nghệ

Bồi dưỡng nhân lực báo chí - truyền thông có năng lực công nghệ

Tại hội thảo khoa học cấp Bộ với chủ đề “Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ báo chí - truyền thông trong kỷ nguyên mới” do Học viện Báo chí và Tuyên truyền tổ chức (AJC) mới đây, PGS. TS. Nguyễn Thị Trường Giang, Phó Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết: Kỷ nguyên mới của báo chí - truyền thông là thời kỳ truyền thông vận hành trong môi trường số toàn diện, kết nối toàn cầu và biến đổi nhanh chóng dưới tác động của công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data) và mạng xã hội (MXH).

Chuyển đổi số (CĐS), AI, dữ liệu lớn và MXH trong kỷ nguyên mới đang làm biến đổi sâu sắc môi trường truyền thông. Mô hình báo chí truyền thống đứng trước yêu cầu tái cấu trúc, trong khi công chúng ngày càng phân mảnh, chủ động và khó nắm bắt.

Công chúng giờ đây không còn thụ động tiếp nhận mà trở thành chủ thể đồng sáng tạo nội dung, làm thay đổi căn bản cách thức sản xuất, phân phối và tiêu thụ thông tin. Ranh giới giữa báo chí và các loại hình truyền thông khác dần bị xóa mờ, trong khi yêu cầu về đạo đức, kiểm chứng và trách nhiệm xã hội ngày càng cao. Báo chí vì thế phải liên tục đổi mới, hội nhập công nghệ nhưng vẫn giữ vững bản sắc và sứ mệnh phục vụ công chúng một cách chuyên nghiệp và chính trực.

Mặt khác, sự chuyển dịch từ mô hình tòa soạn truyền thống sang tòa soạn hội tụ đòi hỏi đội ngũ làm báo (NLB) không chỉ thành thạo nghiệp vụ báo chí mà còn phải có năng lực công nghệ: viết, quay, dựng, phát hành, phân tích dữ liệu, tối ưu hóa nội dung trên nhiều nền tảng.

Điều này kéo theo yêu cầu mới trong đào tạo - bồi dưỡng: từ tiếp cận đơn ngành sang tích hợp liên ngành; từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực số, phản biện thông tin, bảo mật và quản trị rủi ro công nghệ. Những nội dung này cần được đưa vào cả chương trình đào tạo chính quy lẫn các khóa bồi dưỡng chuyên sâu, liên tục cập nhật.

“Những thay đổi này đòi hỏi sự đổi mới toàn diện trong tư duy, nội dung và phương pháp đào tạo, bồi dưỡng nhân lực báo chí - truyền thông, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thực tiễn nghề nghiệp hiện đại.”, PGS. TS. Nguyễn Thị Trường Giang nhấn mạnh.

Người làm báo trở thành một “chủ thể kiến tạo thông tin có trách nhiệm”

Theo chia sẻ của TS. Nguyễn Hồng Hải, Phó Tổng biên tập Báo Quân đội nhân dân, trong bối cảnh báo chí toàn cầu bước vào kỷ nguyên số hóa, dân chủ hóa và đa chiều hóa thông tin, việc xác định lại triết lý đào tạo là điều không thể trì hoãn. Trước đây, báo chí được đào tạo để phục vụ vai trò tuyên truyền, định hướng tư tưởng chính trị theo hướng một chiều thì ngày nay, báo chí còn cần năng lực phân tích, phản biện, đối thoại xã hội, kết nối cộng đồng, làm trung gian giữa các nhóm lợi ích, bảo vệ sự thật, bảo vệ công lý và lan tỏa nhân văn.

“Một triết lý đào tạo mới cần bao hàm đầy đủ những vai trò đó, đồng thời thích ứng với những đòi hỏi mới về kỹ năng số và đạo đức nghề nghiệp trong môi trường hỗn độn thông tin”.

Theo Phó Tổng biên tập Nguyễn Hồng Hải, trong giai đoạn trước, triết lý đào tạo báo chí thường được định hình theo mô hình của một “người đưa tin trung thành”: Trung thành với sự thật, trung thành với lý tưởng chính trị, có kỹ năng làm nghề chuẩn mực, và giữ vai trò lan truyền thông tin theo định hướng. Mô hình này từng phát huy hiệu quả trong bối cảnh báo chí truyền thống là kênh thông tin chính thức, có quyền năng định hình dư luận xã hội một cách tương đối độc lập.

Tuy nhiên, ở kỷ nguyên mới, vai trò của báo chí không chỉ là truyền đạt, mà còn là kiến tạo. Kiến tạo nội dung mang tính dẫn dắt, kiến tạo giá trị thông tin giữa một không gian đầy rẫy tin giả và cảm tính, kiến tạo không gian thảo luận công bằng và phản biện lành mạnh, và kiến tạo lòng tin xã hội. NLB không còn đơn thuần là một “kỹ thuật viên đưa tin” mà trở thành một “chủ thể kiến tạo thông tin có trách nhiệm”, hội tụ đủ 5 năng lực: Làm chủ công nghệ, tư duy phản biện, bản lĩnh đạo đức, khả năng đối thoại xã hội và kiến thức liên ngành.

“Định hình triết lý đào tạo đội ngũ báo chí - truyền thông trong kỷ nguyên mới theo hướng đào tạo người kiến tạo thông tin có trách nhiệm - bản lĩnh chính trị vững vàng, am hiểu xã hội, làm chủ công nghệ, giữ vững đạo đức nghề nghiệp và không ngừng học hỏi để trở thành người đối thoại có ảnh hưởng trong không gian công cộng số hóa”, TS. Nguyễn Hồng Hải chỉ rõ.

Người làm báo trong môi trường số đòi hỏi phải có các kỹ năng số cốt lõi

TS. Vũ Hải Quang, Phó Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) cho biết: Hiện nay, CĐS đã và đang trở thành một trong những động lực chính làm thay đổi căn bản mọi lĩnh vực trong đời sống kinh tế - xã hội, trong đó có báo chí và truyền thông. Ở Việt Nam, Đảng và Nhà nước đã xác định CĐS là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách, xuyên suốt trong chiến lược phát triển quốc gia, được cụ thể hóa bằng Chương trình CĐS quốc gia và Chiến lược phát triển báo chí đến năm 2030.

Trong bối cảnh đó, ngành báo chí - truyền thông đang phải đối diện với cả cơ hội lẫn thách thức lớn. Một mặt, công nghệ số giúp tăng tốc độ lan truyền thông tin, mở rộng kênh phân phối, đa dạng hóa hình thức thể hiện và tăng cường tương tác với công chúng. Mặt khác, báo chí - truyền thông cũng đặt ra yêu cầu mới đối với NLB về năng lực tiếp cận, làm chủ và vận dụng công nghệ trong quá trình sản xuất và phân phối nội dung. Do đó, NLB trong môi trường số đòi hỏi phải có các kỹ năng số cốt lõi.

“Kỹ năng số không còn là năng lực bổ trợ mà đã trở thành điều kiện tiên quyết để nhà báo hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình trong thời đại số. Từ khả năng thu thập và xử lý thông tin trên nền tảng số, sử dụng công cụ AI, cho tới phân tích dữ liệu, bảo vệ an toàn thông tin và ứng xử có đạo đức trên không gian mạng - tất cả đều đòi hỏi sự chuẩn bị bài bản, có hệ thống và phù hợp với từng giai đoạn phát triển”.

Phó Tổng Giám đốc Vũ Hải Quang cũng nêu rõ 5 kỹ năng số cốt lõi, gồm:

Kỹ năng sản xuất nội dung đa phương tiện: Thành thạo quay, dựng video, chụp ảnh bằng thiết bị di động, biên tập tin bài tương tác, sáng tạo infographic, dựng podcast và livestream chuyên nghiệp.

Kỹ năng xuất bản và phân phối nội dung: Làm chủ CMS, tối ưu hóa SEO/SEM, phân tích xu hướng bằng Google Trends, sử dụng YouTube Studio, Meta Business Suite để mở rộng độ tiếp cận.

Kỹ năng phân tích dữ liệu: Ứng dụng Google Analytics, Data Studio để theo dõi hiệu suất nội dung, nhận diện thói quen và hành vi tiếp cận tin tức của công chúng.

Kỹ năng ứng dụng AI: Tận dụng ChatGPT, Deepseek, Grammarly, Descript và các công cụ khác để nâng cao hiệu quả sản xuất chương trình và chất lượng nội dung báo chí.

Kỹ năng an toàn và đạo đức số: Am hiểu luật an ninh mạng, kỹ thuật bảo mật thông tin, phát hiện tin giả (fakenews), deepfake (sử dụng AI để tạo ảnh và video giả mạo) và có bản lĩnh nghề nghiệp để xử lý các tình huống truyền thông phức tạp.

“Trong bối cảnh báo chí toàn cầu đang chuyển mình mạnh mẽ dưới tác động của công nghệ số, nhiều quốc gia đã có bước đi chiến lược trong đào tạo kỹ năng số cho lực lượng báo chí - truyền thông. Việc tham khảo và học hỏi từ những mô hình thành công trên thế giới là cần thiết để Việt Nam có thể rút ngắn giai đoạn chuyển đổi vả lựa chọn giải pháp phù hợp với điều kiện thực tiễn”, Phó Tổng Giám đốc Vũ Hải Quang nhấn mạnh.

Phó Tổng Giám đốc Vũ Hải Quang cũng đề xuất, cần ban hành "Khung kỹ năng số quốc gia cho ngành báo chí - truyền thông", làm cơ sở xây dựng chương trình đào tạo và đánh giá năng lực nghề nghiệp; Ưu tiên đầu tư cho CĐS báo chí địa phương và các cơ quan báo chí nhỏ để thu hẹp khoảng cách năng lực số giữa trung ương và địa phương.

Đồng thời, khuyến khích hợp tác công - tư giữa Chính phủ - Cơ quan báo chí - Cơ sở đào tạo và doanh nghiệp công nghệ để phát triển chương trình đào tạo linh hoạt.

Cùng với đó, đổi mới phương thức đào tạo trong các trường đại học, Học viện chuyên ngành báo chí - truyền thông trong việc nâng cao kỹ năng số; Hỗ trợ ngân sách đào tạo lại, nâng cao kỹ năng số cho nhà báo thông qua các quỹ đổi mới sáng tạo báo chí; Thành lập trung tâm đào tạo kỹ năng số vùng và cấp quốc gia...

“Việc chú trọng đào tạo toàn diện các nhóm kỹ năng nói trên trên sẽ giúp các cơ sở đào tạo cung cấp cho ngành báo chí - truyền thông nước nhà nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu ngày càng khắt khe của các cơ quan báo chí trong bối cảnh cạnh tranh thông tin vô cùng mạnh mẽ như hiện nay, góp phần khẳng định vai trò dẫn dắt của báo chí Cách mạng Việt Nam”, Phó Tổng Giám đốc Vũ Hải Quang chia sẻ./.