Tạp chí online

Trí tuệ nhân tạo và bình đẳng giới

Khánh An • 18/11/2024 09:28

Sự quan tâm đến các công cụ AI tạo sinh đang bùng nổ trên toàn thế giới - nhưng nhân viên nữ đang tụt hậu so với đồng nghiệp nam trong việc sử dụng công nghệ. Điều đó có thể có ý nghĩa lớn không chỉ đối với lộ trình nghề nghiệp của cá nhân mà còn đối với các công ty đang tạo ra và lấp đầy các công việc trong tương lai.

“
Tóm tắt:
- Khoảng cách giới trong việc sử dụng AI: Phụ nữ ít háo hức sử dụng AI tạo sinh hơn nam giới, với sự chênh lệch đặc biệt rõ rệt ở nhóm lao động trẻ.
- AI và tự động hóa đang thay thế nhiều công việc thuộc các ngành có nhiều lao động nữ như hành chính và bán lẻ, đặc biệt ảnh hưởng đến phụ nữ không có bằng đại học.
- Mối đe dọa từ deepfake và quyền riêng tư: AI có thể làm tăng tình trạng quấy rối nhắm vào phụ nữ, đặc biệt qua deepfake, đe dọa đến quyền riêng tư và an toàn cá nhân.
- Phụ nữ thường bị thiếu đại diện trong lĩnh vực AI và STEM, đồng thời ít được khuyến khích theo đuổi các ngành nghề này.
- Giải pháp: Thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ vào các ngành STEM; bảo vệ quyền riêng tư; tăng cường các chính sách
bình đẳng giới; cải thiện phúc lợi làm việc, và tạo môi trường giáo dục và làm việc toàn diện hơn trong AI.

Các nhà công nghệ tin rằng AI tạo sinh đang trở thành một ngành công nghiệp hoàn toàn mới. Nhưng phụ nữ không háo hức đón nhận nó như nam giới.

Theo nghiên cứu của Diễn đàn Oliver Wyman, với 25.000 người trưởng thành đang đi làm được khảo sát, 59% nam giới trong độ tuổi 18-65 trên toàn thế giới cho biết họ sử dụng các công cụ AI tạo sinh ít nhất một lần một tuần, trong khi chỉ có 51% phụ nữ nói như vậy. Những chênh lệch này vẫn tồn tại giữa các nhóm tuổi và 16 khu vực địa lý được nghiên cứu. Có lẽ điều đáng lo ngại nhất là khoảng cách này lớn nhất ở nhóm lao động trẻ: 71% nam giới trong độ tuổi từ 18 đến 24 cho biết họ sử dụng AI tạo sinh hàng tuần, so với 59% phụ nữ.

Nếu không được giải quyết, sự chênh lệch này không chỉ có thể làm trầm trọng thêm sự mất cân bằng giới tính trong các ngành nghề “cổ cồn hồng” truyền thống dễ bị tự động hóa, chẳng hạn như dịch vụ khách hàng, giáo dục và chăm sóc sức khỏe, mà còn hạn chế cơ hội cho phụ nữ trong các ngành nghề trong tương lai.

Các mối đe dọa của AI

Sự gia tăng của tự động hóa và AI đang nhanh chóng định hình lại thị trường việc làm – và phụ nữ, đặc biệt là những người không có bằng đại học, phải đối mặt với những tác động tiêu cực đáng kể từ sự chuyển đổi này. Nhiều công việc trong các ngành sử dụng nhiều phụ nữ, chẳng hạn như hành chính, bán lẻ và tài chính, đang được thay thế bằng hệ thống AI.

Phụ nữ ít có khả năng áp dụng công nghệ mới này. Đây là một phát hiện đáng lo ngại vì theo một nghiên cứu của Oxford Economics và Cognizant, 90% công việc sẽ bị ảnh hưởng bởi AI tạo sinh vào năm 2032. Cụ thể hơn, từ năm 2023 đến năm 2032, tỷ lệ công việc có điểm tiếp xúc cao với AI có thể tăng gấp 6 lần, từ 8% lên 52%.

Một báo cáo của Goldman Sachs cung cấp ý tưởng chính xác hơn về tác động này theo loại công việc và giới tính. Viện Kenan đã xác định rằng gần 80% lao động nữ ngày nay đang làm những công việc tiếp xúc với tự động hóa thông qua AI tạo sinh, so với 58% nam giới.

Những công việc do phụ nữ đảm nhiệm liên quan đến tự động hóa sẽ không bị thay thế bởi trí tuệ nhân tạo, mà là bởi những người đã thành thạo AI. Hiện tại, điều đó có nghĩa là nam giới. Để đảo ngược xu hướng này, phụ nữ đang được khuyến khích nỗ lực xác định lại hoặc nâng cao kiến thức và kỹ năng của họ trong lĩnh vực này.

Không chỉ là việc thay thế việc làm, AI có khả năng làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng giới hiện tại. Các hệ thống AI học hỏi từ nhiều nguồn dữ liệu đầu vào khác nhau và dữ liệu đó thường phản ánh sự thiên vị của xã hội. Nếu không được giải quyết, những sự thiên vị này có thể dẫn đến các hoạt động tuyển dụng phân biệt đối xử và duy trì khoảng cách lương theo giới tính hiện tại, vì các mô hình dự đoán tiền lương được xây dựng dựa trên dữ liệu lương trong quá khứ có thể vô tình làm gia tăng sự chênh lệch này. Chênh lệch kinh tế, khả năng tiếp cận công nghệ hạn chế và sự thiên vị về văn hóa càng làm phức tạp thêm những vấn đề này.

Có lẽ mối đe dọa đáng kể nhất mà phụ nữ phải đối mặt với sự xuất hiện của AI có liên quan đến tác động của nó đối với sự an toàn cá nhân. Deepfake – phương tiện truyền thông bị thao túng do AI tạo ra có thể tạo ra video, hình ảnh và âm thanh chân thực – có thể được sử dụng làm vũ khí để mô tả phụ nữ trong các tình huống thỏa hiệp hoặc giả mạo. Khả năng vi phạm quyền riêng tư, tổn hại đến danh tiếng, thao túng chính trị và đau khổ về mặt cảm xúc liên quan đến deepfake là một trong những vấn đề chính sách cấp bách nhất mà các nhà lập pháp phải đối mặt hiện nay.

Những lo ngại này cũng có thể khiến phụ nữ thận trọng hơn khi học cách sử dụng phần mềm AI, điều này có thể hạn chế khả năng hưởng lợi từ phần mềm và ảnh hưởng tiêu cực đến tiềm năng phát triển sự nghiệp của họ. Và sau đó là vấn đề về sự đại diện thấp của phụ nữ ở các vị trí quản lý cấp cao trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo. Mặc dù thực tế là phụ nữ thường không được đại diện đầy đủ trong ban quản lý cấp cao trong các tổ chức, hiện tượng này còn rõ rệt hơn trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học, và do đó, trong AI.

Theo một chuyên gia đào tạo trên nền tảng Coursera, phụ nữ không được đại diện đầy đủ trong quá trình phát triển các kỹ năng liên quan đến AI. Trên thực tế, số lượng nam giới đăng ký các khóa đào tạo AI phổ biến nhất trên nền tảng này cao gấp ba lần so với phụ nữ.

Một phần của lời giải thích có thể là, theo một cuộc khảo sát do Cognizant thực hiện, phụ nữ ít bị thuyết phục hơn về lợi ích của việc sử dụng trí tuệ nhân tạo so với nam giới. Phụ nữ ít có khả năng nghĩ rằng AI tạo ra sẽ cho phép họ phát triển các kỹ năng mới (40% so với 51% nam giới), thay đổi công việc (36% so với 44%), tạo ra cơ hội mới (33% so với 40%) hoặc tăng thu nhập của họ (35% so với 42%).

Theo báo cáo của Conseil du statut de la femme (Hội đồng về Địa vị Phụ nữ) của Québec có tựa đề “L’intelligence artificielle: des risques pour l’égalité entre les femmes et les hommes” (Trí tuệ nhân tạo: rủi ro cho bình đẳng giới), phụ nữ không được đại diện đầy đủ trong lĩnh vực này của tương lai. Theo tài liệu này, trong số 45.000 vị trí chuyên môn trong lĩnh vực trí tuệ kỹ thuật số được liệt kê cho năm 2021 tại Québec, chỉ có chưa đầy 19% là do phụ nữ đảm nhiệm.

Giải quyết mối đe dọa của AI

Tốc độ hội nhập nhanh chóng của AI vào xã hội, thường được gọi là “siêu thay đổi”, đặt ra những thách thức riêng đối với các chuẩn mực xã hội đã được thiết lập, đặc biệt là đối với phụ nữ. Có một rủi ro thực sự là một số bộ phận dân số sẽ bị bỏ lại phía sau trong cuộc cách mạng số và phụ nữ cùng gia đình họ sẽ phải chịu những tổn hại không cân xứng từ sự thay đổi do AI gây ra. Khi công nghệ tiến bộ, chúng ta cần đảm bảo có những rào cản và biện pháp bảo vệ phù hợp được thiết kế để những thay đổi trong lực lượng lao động không gây tổn hại đến phụ nữ hoặc những người dễ bị tổn thương khác. Chúng ta cần coi trọng mối quan tâm của họ và đảm bảo cả an ninh kinh tế và cá nhân của họ đều được bảo vệ.

Để giảm thiểu tác động tiêu cực của AI đối với phụ nữ, điều quan trọng là phải thúc đẩy lực lượng lao động AI toàn diện hơn bằng cách khuyến khích phụ nữ theo đuổi sự nghiệp trong khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học - đặc biệt là thông qua các sáng kiến giáo dục sớm. Việc nêu gương những người phụ nữ thành công trong STEM như những hình mẫu và thúc đẩy các chương trình cố vấn truyền cảm hứng cho các thế hệ tương lai có thể xác định và giải quyết định kiến giới trong các giai đoạn phát triển và triển khai AI.

Việc tăng cường luật pháp, như luật chống theo dõi trên mạng bao gồm cả quấy rối trực tuyến nhắm cụ thể vào phụ nữ và hình sự hóa deepfake là điều cần thiết để bảo vệ quyền riêng tư và sự an toàn của phụ nữ. Tương tự như vậy, việc thúc đẩy sự hiểu biết rộng hơn về AI và các tác động tiềm ẩn của nó có thể giúp phụ nữ tự vận động và tham gia vào việc định hình tương lai của công nghệ.

Các công ty có thể đầu tư vào các chương trình đào tạo lại và nâng cao kỹ năng, có thể tăng cường sự ổn định của lực lượng lao động và sự thăng tiến trong sự nghiệp. Các chính sách thừa nhận trách nhiệm chăm sóc mà phụ nữ phải gánh vác không cân xứng, chẳng hạn như cung cấp giờ làm việc linh hoạt, tùy chọn làm việc từ xa và các chế độ phúc lợi thân thiện với gia đình, có thể chứng minh sự hỗ trợ của chủ lao động và thúc đẩy môi trường làm việc toàn diện hơn. Đánh giá thường xuyên về công bằng tiền lương và đảm bảo rằng phụ nữ có cơ hội thăng tiến bình đẳng là những bước quan trọng hướng tới việc xóa bỏ sự chênh lệch giới tính hiện có và giảm thiểu tác động tiêu cực của AI đối với phụ nữ.

Những khuyến nghị này có thể giúp xã hội khai thác sức mạnh của AI và tạo ra một tương lai mà phụ nữ có thể lên tiếng về tiến bộ công nghệ và thành công cá nhân của họ mà không bị đe dọa bởi sự thiên vị. Xây dựng một bối cảnh AI toàn diện hơn đòi hỏi sự hợp tác giữa các nhà hoạch định chính sách, các công ty công nghệ, nhà giáo dục, nhà nghiên cứu, phụ nữ và các đồng minh. Sự hợp tác này có thể đảm bảo rằng AI trao quyền cho tất cả các thành viên trong xã hội, thúc đẩy một thế giới an toàn hơn và công bằng hơn cho cộng đồng của chúng ta.

Vẫn còn rất nhiều việc phải làm, nhưng phụ nữ mang đến góc nhìn độc đáo cho AI và những hiểu biết sâu sắc của họ đóng vai trò thiết yếu trong việc tạo ra một thế giới công bằng và bình đẳng hơn - cả trong cuộc sống số và thực tế.

“
Tài liệu tham khảo:
1. https://www.brookings.edu/articles/ai
2. https://theconversation.com/ 233511
3. https://www.captechu.edu/b)log/
4. https://www.politico.com/newsletters/
5. https://www.weforum.org/agenda/2024/

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 10 tháng 10/2024)