Vai trò của báo chí giải pháp trong việc giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu và thúc đẩy hành động

“

Tóm tắt:
- Báo chí giải pháp là phương pháp đưa tin về các giải pháp cho vấn đề xã hội thay vì chỉ tập trung vào những khó khăn, giúp khán giả có cái nhìn tích cực và hành động.
- Báo chí giải pháp thúc đẩy hành động: Nghiên cứu cho thấy khi đưa tin về giải pháp, công chúng cảm thấy có thể tác động tích cực đến chính sách và hành động liên quan.
- Khủng hoảng khí hậu và lo lắng: Nhiều người lo lắng về biến đổi khí hậu, và báo chí tiêu cực có thể gia tăng lo âu, nhưng đưa tin giải pháp có thể giúp giảm lo lắng và thúc đẩy hành động tích cực.
- Các hướng dẫn viết bài giải pháp: Câu chuyện giải pháp cần dựa trên bằng chứng, phân tích lý do, tác động và thiếu sót của các giải pháp.
- Các trụ cột của báo chí giải pháp: Bao gồm báo cáo nghiêm ngặt, tập trung vào phản ứng, tham gia phản biện, và thu hút khán giả hành động.
- Thực hành báo chí giải pháp: Các nhà báo cần tìm kiếm câu chuyện giải pháp, báo cáo chi tiết và đo lường tác động của các giải pháp được đưa tin.

Báo chí giải pháp với khả năng thúc đẩy sự chuyển biến tích cực

Khi tiếp cận với những tin tức về cuộc khủng hoảng khí hậu đang có chiều hướng ngày càng xấu đi, nhiều người cảm thấy chán nản. Nhưng một nghiên cứu mới cho thấy, khi các nhà báo chuyển tải các câu chuyện về khí hậu theo cách khác nhau, tác động của những câu chuyện đó có thể thay đổi đáng kể. Các nhà nghiên cứu báo chí giải pháp (Solution Journalism) tại Đại học Maryland, Hoa Kỳ, phát hiện ra rằng những người tiêu dùng tin tức tiếp xúc với phạm vi đưa tin về các giải pháp cảm thấy họ có thể ảnh hưởng tốt hơn đến chính sách về biến đổi khí hậu và có nhiều khả năng ủng hộ việc các bên có liên quan cùng bắt tay hành động để giải quyết vấn đề này.

Báo chí giải pháp đưa tin về những phản hồi đáng tin cậy đối với các vấn đề xã hội và những phản hồi này thực sự giải quyết các vấn đề theo cách có hệ thống hoặc có cấu trúc. Vì vậy, báo chí giải pháp thực sự là về những phản hồi mà các nhóm - có thể là chính phủ, có thể là doanh nghiệp, có thể là tổ chức phi chính phủ - thực hiện để giải quyết các vấn đề xã hội.

Những gì chúng ta biết về biến đổi khí hậu, các nhà báo đã cảnh báo mọi người về vấn đề này trong một thời gian rất lâu từ trước. Cho đến tận gần đây, một số người bắt đầu suy nghĩ thay vì nói; thay vì khiến mọi người cảm thấy biến đổi khí hậu là một vấn đề xa vời, không có liên quan đến họ, các nhà báo nên tìm giải pháp chuyển tải câu chuyện về chủ đề này một cách gần gũi, giúp mọi người dân có thể hiểu dễ dàng. Từ đó, khơi gợi cho mọi người về khả năng muốn bắt tay, muốn hành động để làm cho câu chuyện tốt lên.

Có ý tưởng rằng, nếu chúng ta cho mọi người thấy sự thay đổi là có thể, có lẽ họ sẽ có nhiều khả năng nghĩ rằng họ nên ủng hộ biến đổi khí hậu vì điều đó có thể tạo ra sự khác biệt hoặc các nhóm trong xã hội của chúng ta có thể tạo ra sự khác biệt.

Công lý khí hậu, khủng hoảng khí hậu đang dần trở thành chủ đề gây tranh cải và gây sự chú ý của nhiều người. Biến đổi khí hậu hiện diện ở mọi ngóc ngách của bối cảnh truyền thông ngày nay. Lượng nội dung khổng lồ về biến đổi khí hậu và tác động của nó quá lớn đến nỗi phần đông độc giả có những trải nghiệm mà các nhà tâm lý học gọi là hiện tượng “lo lắng vì khí hậu”.

Một số cơ quan báo chí bắt đầu chú ý đến câu chuyện này. Ở những góc nhìn mới, chẳng hạn từ vấn đề đưa ra giải pháp, các tòa soạn khuyến khích phóng viên cần chuyển hướng, lái cách đưa tin để chuyển đổi sự lo lắng, sự đau khổ và tâm lý chán nản của công chúng thành hành động bảo vệ môi trường.

Lo lắng gia tăng từ những tin bài về chủ đề biến đổi khí hậu

Hiện tại, không có định nghĩa chuẩn hóa hoặc chẩn đoán chính thức nào cho chứng lo lắng về khí hậu. Tuy nhiên, hiện tượng tương đối mới này đang thu hút ngày càng nhiều nghiên cứu và những phát hiện này rất đáng thất vọng. Theo một nghiên cứu năm 2019 của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ, 68% người trưởng thành ở Hoa Kỳ trải qua chứng lo lắng, bồn chồn hoặc đau khổ về mặt cảm xúc liên quan đến biến đổi khí hậu và những tác động của nó.

Một nghiên cứu khác từ năm 2021, lần này tập trung vào những người từ khắp nơi trên thế giới trong độ tuổi từ 16 đến 25, đã vẽ nên một bức tranh thậm chí còn tệ hơn. 59% trong số 10.000 người tham gia nghiên cứu cho rằng họ cảm thấy “rất lo lắng và vô cùng lo lắng” về biến đổi khí hậu. Chính điều này cũng có ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống hàng ngày của hơn 45% số người được hỏi.

Các nhà nghiên cứu không chỉ đo lường mức độ lan rộng của chứng lo lắng về khí hậu mà còn đo lường nguyên nhân gây ra chứng lo lắng này và bằng chứng chỉ ra báo chí là có thật. Ví dụ, nghiên cứu được công bố vào tháng 8/2022 đã phát hiện ra mối tương quan mạnh mẽ giữa chứng lo lắng về khí hậu và việc tiếp xúc với thông tin về biến đổi khí hậu. Hơn nữa, một nghiên cứu dài hạn về hình ảnh biến đổi khí hậu trên các tờ báo Anh và Mỹ đã phát hiện ra rằng phạm vi đưa tin của phương tiện truyền thông về tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu lớn hơn nhiều so với việc đưa tin về các giải pháp cho thách thức về môi trường.

Các nghiên cứu này xác nhận thực tế khó chịu là phạm vi đưa tin bi quan về biến đổi khí hậu có tác động đáng kể đến khán giả. Tuy nhiên, chúng cũng cho thấy xu hướng này đã thay đổi - một quan điểm được nhà báo môi trường giàu kinh nghiệm Jan Berndorff chia sẻ.

“Có câu nói trong báo chí rằng "chỉ có tin xấu mới là tin tốt", nhưng câu nói này đã lỗi thời: ngày nay mọi người không muốn chỉ đọc tin xấu. Họ muốn được khuyến khích và động viên”.

Điều này có nghĩa là đội ngũ làm báo chỉ nên viết những câu chuyện vui vẻ và phớt lờ thực tế khắc nghiệt của biến đổi khí hậu? Hoàn toàn không phải vậy. Thay vào đó, hãy đến với báo chí giải pháp, một sự thanh lọc đầy hứa hẹn cho nỗi lo lắng về khí hậu của chúng ta. Nó dựa trên niềm tin rằng hành động bảo vệ môi trường chủ động có thể thay thế nỗi lo lắng về khí hậu khi mọi người được trình bày những khả năng thay vì sự u ám và bi quan.

Tập trung vào những giải pháp là giá trị là cốt lõi của báo chí giải pháp

Nhà báo Berndorff, cựu tổng biên tập của Tạp chí Natur và hiện là giảng viên tại Hochschule Bonn-Rhein-Sieg và Deutsche Welle Akademie (Đức) tin rằng “báo chí môi trường tốt luôn đưa mọi thứ vào đúng góc nhìn, cung cấp cho độc giả bối cảnh và góc nhìn thay thế, đồng thời đưa ra các giải pháp khả thi có thể mang lại cho bạn lý do để hy vọng”.

Cùng một nghiên cứu liên kết nỗi lo về khí hậu với việc tiếp xúc với phương tiện truyền thông cũng tìm thấy mối tương quan giữa nhận thức về khí hậu và hành động vì môi trường. Một nghiên cứu khác phát hiện ra rằng những câu chuyện có khung giải pháp gợi lên những cảm xúc tích cực, từ đó làm tăng ý định hành động của độc giả, trong khi những câu chuyện tin tức có khung thảm họa lại làm điều ngược lại.

Nhưng làm thế nào để viết một câu chuyện có khung giải pháp? Và quan trọng hơn, làm thế nào để thông báo cho khán giả về những hậu quả đáng lo ngại của biến đổi khí hậu mà không khiến họ lo lắng quá mức đến mức từ bỏ hy vọng?

Theo Mạng lưới Báo chí Giải pháp (Solutions Journalism Network) những câu chuyện hướng đến giải pháp không liên quan gì đến những sự thật được tô vẽ, quan hệ công chúng được che đậy mỏng manh hoặc những câu chuyện nông cạn, ấm áp. Tổ chức phi lợi nhuận này chuyên cung cấp thông tin cho các chuyên gia truyền thông và nhà giáo dục về những lợi ích của kỹ thuật báo chí này.

Mạng lưới đề xuất 4 hướng dẫn cơ bản sau đây để viết các câu chuyện hướng đến giải pháp.

Đầu tiên, tập trung vào phản ứng đối với một vấn đề thay vì bản thân vấn đề. Thứ hai, đưa ra những hiểu biết sâu sắc về lý do tại sao phản ứng này lại có liên quan. Thứ ba, cung cấp bằng chứng cho thấy hiệu quả của phản ứng đó. Và cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, chỉ ra những thiếu sót trong chiến lược mà bạn đề xuất.

Các giảng viên báo chí tại Đức tin rằng việc công nhận chính thức kỹ thuật này sẽ giúp cho các nhà báo trẻ tuổi cũng như các sinh viên ngành báo chí dễ dàng nắm bắt chủ đề biến đổi khí hậu, hay môi trường hơn.

Thật vậy, cả nghiên cứu và thực hành đều ủng hộ quan điểm cho rằng báo chí giải pháp có thể biến nỗi lo về khí hậu thành hành động tích cực cho môi trường. Hơn nữa, các tòa soạn đã sử dụng chiến lược này thành công để đưa tin về các câu chuyện về môi trường.

Bốn trụ cột của báo chí giải pháp

Mạng lưới báo chí giải pháp đã xác định bốn trụ cột của báo chí giải pháp. Những trụ cột này là:

1. Báo cáo nghiêm ngặt: Báo chí giải pháp phải dựa trên bằng chứng và phải nghiêm ngặt như báo chí truyền thống.

2. Tập trung vào phản ứng: Báo chí giải pháp phải tập trung vào phản ứng đối với các vấn đề xã hội, thay vì chỉ tập trung vào bản thân các vấn đề.

3. Tham gia phản biện: Báo chí giải pháp phải tham gia phản biện vào các phản ứng đối với các vấn đề xã hội, xem xét điểm mạnh và điểm yếu của chúng.

4. Tham gia của khán giả: Báo chí giải pháp phải thu hút khán giả, khuyến khích họ hành động và tham gia vào các giải pháp cho các vấn đề xã hội.

Các nhà báo thực hành báo chí giải pháp thường sử dụng nhiều kỹ huật kể chuyện khác nhau, bao gồm các nghiên cứu tình huống, phân tích dữ liệu và phỏng vấn chuyên gia. Họ cũng nỗ lực thu hút khán giả, khuyến khích họ hành động và tham gia vào các giải pháp cho các vấn đề xã hội.

Thành phần chính về cách thức hoạt động của báo chí giải pháp

Trước hết, là tìm kiếm các câu chuyện giải pháp

Bước đầu tiên trong báo chí giải pháp là tìm kiếm các câu chuyện tập trung vào các giải pháp. Các nhà báo có thể tìm thấy những câu chuyện này bằng cách tìm kiếm các tổ chức, cá nhân hoặc cộng đồng đang tìm kiếm các giải pháp cho các vấn đề xã hội. Điều quan trọng là phải tìm ra những câu chuyện có bằng chứng và đáng tin cậy, vì vậy các nhà báo nên tìm kiếm dữ liệu và nghiên cứu để hỗ trợ các giải pháp được đề xuất.

Kế đến, là báo cáo các câu chuyện giải pháp.

Khi một nhà báo đã tìm thấy một câu chuyện giải pháp, họ cần đưa tin về câu chuyện đó theo cách hấp dẫn và cung cấp thông tin. Điều này có nghĩa là không chỉ đưa tin về giải pháp mà còn khám phá những thách thức và hạn chế của giải pháp đó. Các nhà báo cũng nên đưa tin về tác động của giải pháp và liệu giải pháp đó có thành công hay không. Điều quan trọng là phải cung cấp góc nhìn cân bằng và tinh tế về giải pháp.

Sau cùng, là đo lường tác động của báo chí giải pháp.

Một trong những điểm mạnh của báo chí giải pháp là có thể đo lường được. Mạng lưới báo chí giải pháp (Solution Journalism Network) đã phát triển một công cụ có tên là Công cụ theo dõi câu chuyện giải pháp cho phép các nhà báo theo dõi tác động của các câu chuyện giải pháp của họ.

Công cụ theo dõi này đo lường cả kết quả định lượng và định tính, chẳng hạn như những thay đổi về chính sách hoặc hành vi. Bằng cách đo lường tác động của báo chí giải pháp, các nhà báo có thể thấy được những tác động thực tế của báo cáo của họ và thực hiện các điều chỉnh khi cần thiết.

Tuy nhiên, báo chí giải pháp cũng có những hạn chế. Có thể rất khó để tìm được những câu chuyện giải pháp đáng tin cậy và dựa trên bằng chứng, và không phải mọi giải pháp đều thành công. Ngoài ra, báo chí giải pháp đòi hỏi phải có đào tạo và kỹ năng cụ thể, mà không phải tất cả các nhà báo đều có.

Bất chấp những thách thức này, báo chí giải pháp là một công cụ quan trọng để thúc đẩy sự thay đổi. Bằng cách tập trung vào các giải pháp thay vì chỉ các vấn đề, báo chí giải pháp củng cố sự hiểu biết của công chúng về các vấn đề phức tạp và truyền cảm hứng cho hành động để tạo chuyển biến tích cực cho vấn đề.

“

Tài liệu tham khảo:
1. “Who We Are,” Solutions Journalism Network, August 10,
2017, https://www.solutionsjournalism.org/who-we-are/
mission.
2. Karen McIntyre and Cathrine Gyldensted, “Positive
Psychology as a Theoretical Foundation for Constructive
Journalism,” Journalism Practice 12, no. 6 (May 2018):
662, https://doi.org/10.1080/17512786.2018.1472527.
3. “How Do I Know It’s Solutions Journalism?,” Learning
Lab, https://learninglab.solutionsjournalism.org/en/courses/
basic-toolkit/introduction/how-do-i-know-its-solutions-
journalism.
4. Andrea Wenzel, Daniela Gerson, Evelyn Moreno, Minhee
Son, and Breanna Morrison Hawkins, “Engaging Stigmatized
Communities through Solutions Journalism: Residents of
South Los Angeles Respond,” Journalism 19, no. 5 (May
2018): 649–67. https://doi.org/10.1177/1464884917703125.
5. Robert Hackett, “Is Peace Journalism possible? Three
frameworks for assessing structure and agency in the
news media,” Conflict & Communication Online 5 no. 2,
1-13, http://www.cco.regener-online.de/2006_2/pdf/hackett.
pdf.
Và tại các trang:
6. Solutions Journalism Network: https://www.
solutionsjournalism.org/
7. Solutions Journalism on Medium: https://medium.com/@
soljourno
8. The Whole Story: https://thewholestory.solutionsjournalism.
org/

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 4 tháng 4/2025)