Thúc đẩy kinh tế số: khi viễn thông là hạ tầng, mobile-money là giải pháp

Thế kỷ XXI cũng chứng kiến sự bùng nổ về thương mại điện tử (TMĐT), đây là bước phát triển tất yếu phù hợp với xu thế khi nền kinh tế truyền thống đang dần bão hòa và chuyển dịch sang nền kinh tế số.

Cùng với sự phát triển của thương mại điện tử, các phương thức thanh toán trực tuyến cũng phát triển tương ứng để đáp ứng cho nhu cầu thanh toán của người dân. Mobile-Money (hay Tiền di động), nền tảng thanh toán trên thiết bị di động, hiện đã có mặt và phát triển tại 95 quốc gia trên thế giới với hơn 1 tỷ tài khoản được đăng ký, với lượng giao dịch trung bình 1,9 tỷ đô la Mỹ mỗi ngày, không những cho phép khách hàng nạp tiền, lưu trữ, thanh toán, rút tiền và chuyển khoản nhanh chóng dưới dạng tiền điện tử thông qua mạng thông tin di động, mà còn cung cấp các dịch vụ khác như tiết kiệm, tín dụng và bảo hiểm… tới mọi người dân.

Mobile-Money đã và đang tạo ra một cuộc cách mạng toàn cầu về TMĐT, đồng thời là cơ sở vững chắc góp phần thúc đẩy tài chính toàn diện, thu hẹp khoảng cách giữa thành thị - nông thôn, đóng góp không nhỏ vào sự phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia trên toàn thế giới.

Việt Nam đang trong công cuộc chuyển đổi số, hướng tới hình thành kinh tế số, xã hội số, chính phủ số. Trong công cuộc chuyển đổi số, chúng ta nói nhiều về thương mại điện tử, khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo,.. tuy nhiên, một trong những nền tảng trụ cột, và đóng vai trò quan trọng nhất để thúc đẩy chúng là nền tảng thanh toán. Một dịch vụ muốn phổ biến đến 100% người dân thì nền tảng thanh toán phải đến được 100% người dân. Mobile Money chính là phương tiện có thể thực hiện việc này khi tỷ lệ người dùng có tài khoản ngân hàng tại Việt Nam còn thấp chỉ 64% , nhưng mật độ thuê bao di động thì đã trên 100% từ nhiều năm nay.

Từ đề xuất của Bộ TT&TT, sau một thời gian phối hợp cùng Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam và Bộ Công an để nghiên cứu, xây dựng và trình Chính phủ ban hành quy định cho việc thí điểm Mobile-Money tại Việt Nam, trong tháng 11/2021, 03 nhà mạng viễn thông di động lớn nhất Việt Nam (Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội, Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam, Tổng Công ty Viễn thông MobiFone) đã chính thức được NHNN Việt Nam chấp thuận triển khai thí điểm Mobile-Money để phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, tăng cường tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tài chính, đặc biệt tại khu vực nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo của Việt Nam, góp phần thúc đẩy kinh tế số.

Thúc đẩy kinh tế số: khi viễn thông là hạ tầng, mobile-money là giải pháp - Ảnh 1. — NHNN, Bộ TT&TT và Bộ Công an ký kết Quy chế phối hợp quản lý thí điểm dịch vụ Mobile-Money.

Khi Viễn thông là hạ tầng cho nền kinh tế số

Viễn thông từ lâu được coi là một hạ tầng quan trọng của nền kinh tế quốc dân, được Chính phủ Việt Nam ưu tiên đầu tư, phát triển và tạo điều kiện thuận lợi để vươn lên tiếp cận với trình độ phát triển của thế giới. Giai đoạn 2011 - 2020, hạ tầng viễn thông (bao gồm thiết bị viễn thông, đường truyền dẫn, mạng viễn thông và công trình viễn thông) không ngừng được xây dựng, nâng cấp, cập nhật các công nghệ tiên tiến, xếp hạng chung về mức độ sẵn sàng của hạ tầng viễn thông của Việt Nam liên tục tăng qua các năm dựa trên đánh giá của các tổ chức quốc tế. Đứng trước xu hướng CĐS, hạ tầng viễn thông đang chuyển dịch thành hạ tầng số đáp ứng nhu cầu phát triển chính phủ số, kinh tế số, xây dựng xã hội số.

Nhận thấy tầm quan trọng của hạ tầng và CĐS, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã xác định 3 đột phá chiến lược trong nhiệm kỳ đại hội, trong đó có “Xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại cả về kinh tế và xã hội; chú trọng phát triển hạ tầng thông tin, viễn thông, tạo nền tảng CĐS quốc gia, từng bước phát triển kinh tế số, xã hội số”. Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã xác định chính sách phát triển cơ sở hạ tầng thiết yếu bao gồm cả “Xây dựng được hạ tầng số đạt trình độ tiên tiến của khu vực ASEAN; Xây dựng và phát triển đồng bộ hạ tầng dữ liệu quốc gia”.

Có thể nói hạ tầng số là nền tảng căn bản để đảm bảo cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế số quốc gia, hạ tầng số là một hạ tầng thiết yếu, đóng vai trò tạo lập và duy trì các kết nối, đảm bảo dòng chảy dữ liệu giữa các thực thể trong một nền kinh tế số, xã hội số. Hạ tầng viễn thông số bao gồm hạ tầng liên quan đến viễn thông băng rộng và IoT, trong đó hạ tầng viễn thông băng rộng tại Việt Nam được thể hiện qua các con số sau:

a) Băng rộng cố định

Hạ tầng băng rộng cố định tính đến cuối năm 2020 đã phủ rộng khắp toàn quốc, hơn 1,1 triệu km cáp quang, phủ rộng đến 100% xã, tốc độ truy nhập cao đạt trung bình trên 70Mbps, nằm trong số 60 nước đứng đầu thế giới. Thuê bao băng rộng cố định có sự tăng trưởng nhanh, bình quân giai đoạn 2016 – 2020 đạt 20,9%/năm. Số thuê bao băng rộng cố định năm 2020 đạt 16,7 triệu (trong đó hơn 15,76 triệu thuê bao cáp quang FTTH).

Tỷ lệ thuê bao băng rộng cố định của Việt Nam/100 dân năm 2020 đạt 18,75%, cao hơn mức trung bình thế giới (15,2%).

b) Băng rộng di động

Mạng băng rộng di động phát triển mạnh mẽ, tỷ lệ dân số được phủ sóng 4G đạt 99,8%, tốc độ truy nhập cao 44,49 Mbps, đưa Việt Nam thuộc top 56 thế giới. Tổng số trạm BTS đạt 319.653 trạm, trong đó số trạm 4G chiếm trên 35%.

Số thuê bao băng rộng có sự gia tăng đáng kể, trong đó băng rộng di động (3G, 4G) đạt 69,72 triệu thuê bao chiếm 56,39% tổng số thuê bao điện thoại di động, xếp hạng 91 thế giới, tăng trưởng trung bình 14,7%/năm.

Tỷ lệ thuê bao băng rộng di động Việt Nam/100 dân năm 2020 đạt 71,45%. Mạng di động 5G cũng đã được cấp phép thử nghiệm mạng và dịch vụ viễn thông tại 07 tỉnh/thành phố (Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Bắc Ninh, Bắc Giang, Bình Phước, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng).

Với các lợi thế và sự phát triển của viễn thông nói chung và hạ tầng viễn thông nói riêng tại Việt Nam nói trên, Bộ TT&TT đã phối hợp với NHNN Việt Nam xây dựng và trình Chính phủ ban hành Quyết định số 316/QĐ-TTg ngày 09/3/2021 về việc phê duyệt triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ (Mobile-Money) nhằm tận dụng hạ tầng, dữ liệu, mạng lưới viễn thông, giảm các chi phí xã hội để phát triển, mở rộng kênh thanh toán không dùng tiền mặt trên thiết bị di động, mang lại tiện ích cho người sử dụng.

Mobile-Money - Giải pháp thực hiện chiến lược tài chính toàn diện quốc gia và phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam

Tại Quyết định số 149/QĐ-TTg ngày 22/01/2020 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt “Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, Quyết định số 1813/QĐ-TTg ngày 28/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam giai đoạn 2021 - 2025, Mobile- Money đều được đưa vào là giải pháp để thực hiện các mục tiêu của Chính phủ, trong đó đặc biệt chú trọng tới nhóm đối tượng mục tiêu là những người chưa được tiếp cận hoặc ít được tiếp cận với các sản phẩm, dịch vụ tài chính như: người sống ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa; người nghèo, người thu nhập thấp, phụ nữ và những đối tượng yếu thế khác; doanh nghiệp (DN) nhỏ và vừa, DN siêu nhỏ, hợp tác xã, hộ gia đình sản xuất kinh doanh.

Với thế mạnh là lượng khách hàng lớn, điểm giao dịch phủ khắp đất nước của các DN viễn thông, Mobile-Money sẽ cung cấp tiện ích cho các khách hàng của mình phương tiện để thanh toán cho các giao dịch hàng ngày và thanh toán các dịch vụ viễn thông, giáo dục, y tế và các dịch vụ nhỏ lẻ khác. Người dân giờ đây, chỉ với chiếc điện thoại có chức năng cơ bản (nghe, gọi, nhắn tin) sẽ có thể chuyển tiền, thanh toán dễ dàng, nhanh chóng. Đây sẽ là cơ hội thuận lợi để phát triển dịch vụ công, thu hẹp khoảng cách số về tài chính, tạo cơ hội cho tất cả mọi người được tiếp cận các dịch vụ tài chính hiện đại và đơn giản, góp phần thúc đẩy xã hội số.

Thúc đẩy kinh tế số: khi viễn thông là hạ tầng, mobile-money là giải pháp - Ảnh 2. — Mobile-Money cung cấp phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt cho người dân vùng sâu, vùng xa

Mobile-Money sẽ là giải pháp để những người nghèo ở nông thôn, người dân ở vùng sâu, vùng xa, những người dân bị gạt ra ngoài hệ thống tài chính chính thống tiếp cận tới các dịch vụ (có trả phí) mang tính đổi đời trên nền tảng Internet như y tế, giáo dục, tài chính, việc làm, an sinh xã hội. Mobile-Money thâm nhập thị trường nông thôn và số hóa chuỗi giá trị nông nghiệp.

Tại các nước đang phát triển, khoảng 15% người trưởng thành có doanh thu từ bán nông sản, nhưng đa số họ nhận tiền mặt, hình thức thanh toán rủi ro, không hiệu quả và bất tiện khi thu tiền. Họ cũng không thể bán nông sản cho một người ở xa. Với sự phát triển của TMĐT, Mobile-Money giúp người ở thành phố có thể mua một nải chuối ở vườn cây của một người cụ thể ở bất kỳ thôn bản nào trên toàn quốc. Người nông dân có thể bán hàng trực tiếp đến người dùng mà không qua thương lái, qua đó bán được hàng với giá cao.

Thúc đẩy kinh tế số: khi viễn thông là hạ tầng, mobile-money là giải pháp - Ảnh 3. — Mobile-Money cung cấp phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt cho người dân vùng sâu, vùng xa

Theo Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng: Mobile-Money sẽ làm xuất hiện rất nhiều DN kinh doanh trong lĩnh vực số, những startup công nghệ. Mobile-Money sẽ là phương thức thanh toán phổ biến nhất được chấp nhận bởi các startup. Mobile-Money được kỳ vọng sẽ góp phần bùng nổ các start-up Việt Nam.

Mobile-Money còn đẩy mạnh việc tiếp cận, phổ cập các dịch vụ tài chính. Nhờ sự phát triển của dịch vụ Mobile- Money, sau 3 năm triển khai thì tỷ lệ sử dụng ngân hàng tại Kenya đã tăng 19%. Mobile-Money đào tạo người dân tiếp cận với các giao dịch nhỏ để trở thành khách hàng của ngân hàng.

Tại Việt Nam, theo số liệu thống kê của NHNN, đến cuối năm 2020, hệ thống Tổ chức tín dụng trên toàn quốc có 12.445 chi nhánh, phòng giao dịch; tính riêng hệ thống Ngân hàng thương mại (không bao gồm Ngân hàng Chính sách xã hội, Ngân hàng Hợp tác xã, Ngân hàng Phát triển) có 11.151 chi nhánh, phòng giao dịch. Nếu bổ sung số lượng Điểm kinh doanh dịch vụ Mobile-Money của các nhà mạng khi triển khai Mobile-Money (là Điểm cung cấp dịch vụ viễn thông do DN viễn thông tự thiết lập - khoảng 2.800 điểm và điểm cung cấp dịch vụ viễn thông là pháp nhân do DN viễn thông ủy quyền - khoảng 29.000 điểm), Mobile-Money với ưu điểm là các giao dịch nhỏ sẽ chính là cánh tay nối dài cho các ngân hàng, phổ cập, đào tạo người dân tại các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa trở thành các khách hàng tiềm năng của ngân hàng khi có nhu cầu thanh toán cao hơn, qua đó thúc đẩy kinh tế số, xã hội số.

Ngoài ra, hiện nay số lượng người trưởng thành có tài khoản thanh toán tại ngân hàng đến cuối năm 2019 đạt 64%; tốc độ tăng trưởng tài khoản thanh toán của cá nhân tăng trung bình 10,9%/năm. Chỉ tiêu này phản ánh số lượng người trưởng thành mở và sử dụng các tài khoản tại các tổ chức tài chính phục vụ cho hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt, đánh giá mức độ tiếp cận dịch vụ ngân hàng cũng như tiếp cận các dịch vụ tài chính, dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt của các tổ chức tài chính cung cấp. Nếu bổ sung số người trưởng thành có thẻ tín dụng, thẻ trả trước định danh và sử dụng tài khoản Mobile-Money, dịch vụ chuyển tiền không qua tài khoản, tỷ lệ này trong 4 năm tới có thể được mục tiêu đề ra tại Chiến lược và Đề án của Chính phủ là ít nhất 80% người trưởng thành có tài khoản giao dịch mở tại ngân hàng hoặc các tổ chức được phép khác.

Đối với Kênh thanh toán qua Internet, điện thoại di động: theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, đã có trên 77 tổ chức triển khai dịch vụ thanh toán qua Internet; 47 tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán qua điện thoại di động. Các kênh thanh toán này tiếp tục tăng trưởng và đạt được kết quả đáng ghi nhận, thu hút số lượng lớn khách hàng sử dụng. Trong năm 2020, dịch vụ thanh toán qua Internet với số lượng giao dịch đạt 475,5 triệu giao dịch (tăng 13,3% so với năm 2019) và giá trị giao dịch đạt khoảng 27,7 triệu tỷ đồng (tăng 24,8% so với năm 2019); dịch vụ thanh toán qua điện thoại di động với số lượng giao dịch năm 2020 đạt 1.183,3 triệu giao dịch (tăng 114,2% so với năm 2019) và giá trị giao dịch đạt khoảng 12,6 triệu tỷ đồng (tăng 118,4% so với năm 2019).

Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng qua kênh Internet đang có xu hướng giảm trong những năm gần đây do khách hàng có xu hướng chuyển qua kênh điện thoại di động bởi các tiện ích của việc thanh toán qua điện thoại di động mang lại.

Bàn luận và kiến nghị

Hiện nay, với việc chưa có quy định về hoạt động đại lý ngân hàng (hiện NHNN đang nghiên cứu xây dựng Nghị định thay thế Nghị định số 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 về thanh toán không dùng tiền mặt, trong đó quy định về hoạt động đại lý thanh toán - một trong các hoạt động của đại lý ngân hàng) thì việc tận dụng hạ tầng, mạng lưới điểm giao dịch của các nhà mạng viễn thông trong việc triển khai Mobile-Money sẽ đem lại kết quả tích cực trong việc phổ cập dịch vụ tài chính đến người dân vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo của Việt Nam, đáp ứng các nhu cầu thanh toán, chuyển tiền nhanh của người dân vùng nông thôn.

Đại dịch COVID-19 đặt ra thách thức rất lớn cho tất cả chúng ta, nhưng thách thức luôn đi cùng cơ hội. Mobile- Money cung cấp đến khách hàng các giao dịch không tiếp xúc, từ những giao dịch rất nhỏ hàng ngày hay thanh toán không dùng tiền mặt cho các hóa đơn điện, nước, mua hàng trên mạng Internet chính là giải pháp thúc đẩy TMĐT trong giai đoạn ảnh hưởng bởi dịch COVID-19. Mobile-Money sẽ kết nối giữa nông thôn - thành thị, phổ cập dịch vụ cho người dân ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa, góp phần đưa nông sản từ người nông dân trực tiếp đến tay người mua, hỗ trợ an sinh xã hội đến từng người dân thuộc nhóm yếu thế, chịu nhiều ảnh hưởng bởi dịch bệnh để mang lại những cơ hội mới cho phát triển kinh tế xã hội, góp phần thúc đẩy nền kinh tế số.

Mobile-Money là một thí dụ thuyết phục về việc nhà mạng viễn thông có thể trở thành nền tảng của nhiều thứ, không chỉ là hạ tầng viễn thông như hàng trăm năm nay. Trong tương lai, chúng ta cũng sẽ kỳ vọng nhiều hơn nữa vào việc các nhà mạng sẽ là hạt nhân trong tiến trình CĐS, tự chuyển mình để trở thành nền tảng của dữ liệu, của Computing, của nội dung số, của xác thực, của dịch vụ IT, của IoT v.v... mang lại nguồn doanh thu mới cho các DN viễn thông và góp phần không nhỏ vào công cuộc CĐS, thúc đẩy kinh tế số tại Việt Nam.

Cơ hội từ Mobile-Money là rất nhiều, tuy nhiên triển khai Mobile-Money tại Việt Nam cũng đặt ra các thách thức không nhỏ cho các nhà mạng khi tình trạng SIM rác (SIM có thông tin thuê bao không chính xác) vẫn chưa được giải quyết triệt để. Để triển khai được dịch vụ được thành công, mang lại các giá trị to lớn cho việc thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam, từ các quy định của Thủ tướng Chính phủ tại Quyết định 316/QĐ- TTg, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Bộ TT&TT và Bộ Công an đã ký Quy chế phối hợp giữa 3 Bộ trong công tác quản lý nhà nước đối với việc thực hiện thí điểm dịch vụ Mobile-Money tại Việt Nam. Các DN triển khai thí điểm phải thực hiện chính xác quy trình định danh khách hàng, áp dụng giải pháp xác thực định danh điện tử eKYC trên nền tảng công nghệ AI và Blockchain giúp bóc tách thông tin trên giấy tờ, chống giả mạo người dùng, lưu thông tin người dùng và các dữ liệu giao dịch, đảm bảo tính minh bạch và an toàn cho khách hàng khi sử dụng dịch vụ; nghiên cứu, đầu tư và cập nhật những giải pháp, biện pháp bảo đảm an ninh, an toàn cho các dịch vụ thanh toán dựa trên công nghệ cao, đảm bảo mức độ bảo mật tốt nhất cho người dùng và cả hệ thống...

Bên cạnh đó, đảm bảo năng lực tài chính thông qua tài khoản đảm bảo nhằm sẵn sàng chi trả cho các thiệt hại phát sinh là điều các doanh nghiệp đã có sự chuẩn bị kỹ lưỡng với tinh thần luôn đặt lợi ích của khách hàng lên hàng đầu, khách hàng hoàn toàn yên tâm khi sử dụng dịch vụ Mobile-Money tại Việt Nam.

---

¹ Quyết định số 316/QĐ-TTg ngày 09/3/2021 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ (Mobile Money)

Tài liệu tham khảo

1. Simon K. Andersson-Manjan, Nika Naghav, "State of the Industry Report on Mobile Money 2021", GSMA, 2021

2. Bộ Thông tin và Truyền thông, "Sách trắng Công nghệ thông tin và Truyền thông Việt nam

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 12 tháng 12/2021)