Thực tế chuyển đổi số báo chí tại Việt Nam

CĐS để tồn tại và phát triển

Các quốc gia trên toàn thế giới đang đối mặt với vô số cơ hội và thách thức khi CĐS đã định hình lại mọi hoạt động của đời sống xã hội; ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống và thói quen làm việc hàng ngày. Xu hướng tất yếu này thể hiện bước đột phá to lớn trong phát triển kinh tế - xã hội và con người.

Trong bối cảnh đó, báo chí truyền thông không thể đứng ngoài cuộc. CĐS của phương tiện truyền thông không chỉ là vấn đề sống còn, nó là điều cần thiết cho sự sống và phát triển của các cơ quan báo chí, tổ chức truyền thông và người làm báo.

Công nghệ số đã cách mạng hóa việc phổ biến và tiêu thụ thông tin. Báo chí số thúc đẩy tương tác xã hội mạnh mẽ: tương tác giữa các tờ báo với nhau, giữa tờ báo với công chúng, giữa tờ báo với mạng xã hội (MXH), giữa công chúng với nhau, giữa công chúng với cơ quan chức năng, giữa cơ quan báo chí với các cơ quan hoạch định và điều hành chính sách…

Báo chí số tạo siêu dữ liệu thông tin trên môi trường mạng, kết nối và huy động công chúng cùng giải quyết các vấn đề xã hội ở phạm vi cộng đồng, quốc gia, quốc tế… Cùng với đó, CĐS cũng mang lại những thách thức không nhỏ, mà lớn nhất là sự cạnh tranh quyết liệt của MXH với đặc điểm dễ tiếp cận, dễ chia sẻ, thông tin nhanh nhạy, đa dạng…

Các tờ báo và tạp chí ở Việt Nam đã và đang chịu sự áp lực từ nhiều yếu tố khác nhau khi thực hiện CĐS, bao gồm cả thách thức tài chính, sự cạnh tranh với các nền tảng truyền thông trực tuyến khác, và sự thay đổi trong thói quen đọc tin của độc giả.

Tại Hội thảo báo chí quốc tế “Quản trị toà soạn báo chí số: Lý luận, thực tiễn, kinh nghiệm tại khu vực ASEAN” diễn ra mới đây, nhà báo Nguyễn Đức Lợi, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam, chia sẻ: Trong bối cảnh hiện nay khi báo chí gặp phải sự cạnh tranh "khốc liệt" từ các loại hình thông tin khác, nhất là MXH, các cơ quan báo chí càng gặp khó khăn hơn trong vấn đề tìm nguồn thu để tái đầu tư vào các nền tảng công nghệ đa thiết bị và đào tạo bồi dưỡng cho đội ngũ người làm báo.

Do đó, việc chuyển đổi số của các phương tiện truyền thông không chỉ đơn thuần là vấn đề sống còn, nó là điều cần thiết cho sức sống của ngành. Thói quen tiêu dùng của người dùng phương tiện truyền thông cũng như quá trình sáng tạo và phổ biến nội dung đã trải qua một sự chuyển đổi nhanh chóng và chưa từng có. Một thế hệ người tiêu dùng mới trong kỷ nguyên số đã đặt ra tốc độ thích ứng và mọi thứ đều sẵn sàng: thị phần, quảng cáo, mô hình kinh doanh, sở hữu trí tuệ, phương pháp kể chuyện, nhưng quan trọng nhất là khả năng thông tin, giáo dục, trao quyền cho người dân, bảo tồn và truyền lại di sản của chúng ta cho các thế hệ tương lai.

CĐS báo chí Việt Nam còn nhiều hạn chế

Trước thực tế này, hầu hết các tờ báo, tạp chí tại Việt Nam đã áp dụng các chiến lược CĐS ở những mức độ khác nhau nhằm tăng cường doanh thu và thu hút độc giả. Mới đây, Cục Báo chí (Bộ TT&TT) lần đầu tiên công bố kết quả khảo sát, đánh giá mức độ trưởng thành CĐS báo chí toàn quốc năm 2023.

Bộ Chỉ số gồm 5 trụ cột và 42 tiêu chí. Tổng điểm đánh giá đạt tối đa là 100 điểm, trong đó thang điểm tối đa của các trụ cột là: (1) Chiến lược: 18 điểm; (2) Hạ tầng số, nền tảng số và an toàn thông tin: 24 điểm; (3) Sự đồng nhất về tổ chức và chuyên môn: 20 điểm; (4) Độc giả, khán giả, thính giả: 23 điểm; và (5) Mức độ ứng dụng công nghệ số: 15 điểm.

Mức độ trưởng thành CĐS báo chí của các cơ quan báo chí được xác định căn cứ vào tổng điểm đạt được của 5 trụ cột và được xếp theo 5 mức: Xuất sắc, Tốt, Khá, Trung bình và Yếu.

Theo đó, kết quả tỷ lệ xếp hạng mức độ trưởng thành CĐS báo chí năm 2023 cho thấy chỉ có 3,66% đơn vị đạt mức xuất sắc, 8,06% đạt mức tốt, 13,19% đạt mức khá, 12,09% đạt mức trung bình và 63% đạt mức yếu. Trong đó mức xuất sắc Khối Trung ương chiếm tỉ lệ cao nhất với 50%, Khối Đài 40% và Khối Địa phương chiếm 10%. Riêng mức yếu, cao nhất thuộc về Khối Tạp chí Khoa học chiếm 45,35%, Khối Trung ương 31,82%, Khối Địa phương 17,44% và Khối Đài 12,79%.

Số liệu từ Báo cáo cho thấy, đa số cơ quan báo chí chưa thực hiện thu phí hoặc có thu phí nhưng hiệu quả kinh tế thấp, chưa hỗ trợ lại cho hoạt động của báo (2,56% báo chí có thu phí; tỷ lệ tăng doanh thu sau chuyển đổi số còn thấp: 15,02%); Ít quan tâm đến việc nâng cao trải nghiệm cho độc giả, khán giả, thính giả (16,12%); Chưa quan tâm đúng mức đến việc đảm bảo an toàn thông tin (định kỳ kiểm tra, đánh giá ATTT theo quy định chỉ chiếm 10,26%); Ít quan tâm đến bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí trên không gian mạng (chỉ có 4,03% cơ quan báo chí ứng dụng công nghệ để phát hiện, hỗ trợ ngăn chặn vi phạm bản quyền báo chí).

Tỷ lệ cơ quan báo chí ứng dụng công nghệ số để tối ưu hoá quy trình sản xuất tin bài còn ở mức thấp (ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào các quy trình nghiệp vụ của tòa soạn và các bộ phận khác để tối ưu hóa hoạt động chỉ chiếm 12,82%; có ứng dụng hệ thống quản trị nội bộ CMS: 19,78%; có nền tảng phân tích, xử lý dữ liệu tập trung: 16,72%)

Cần nhân rộng những thành công

CĐS trong truyền thông thực chất là việc ứng dụng công nghệ ngày càng hiện đại vào hoạt động báo chí, làm phong phú thêm hệ sinh thái truyền thông số với những tính năng mới, ưu việt, giúp nâng cao chất lượng và hiệu quả truyền thông tới người tiêu dùng thông tin.

Nhà báo Trần Tiến Duẩn, Tổng Biên tập Báo Điện tử Vietnamplus.vn, cho rằng: Ứng dụng công nghệ số để thay đổi mô hình tòa soạn từ quản trị nhân lực, sản xuất thông tin, tối ưu hóa dữ liệu, đến quy trình xuất bản và phân phối nội dung là hướng đi mà hầu hết các cơ quan báo chí đã và đang xây dựng nhằm tạo nên một tòa soạn đa phương tiện hội tụ những giá trị của công nghệ, kỹ năng và thích ứng để mang lại những giá trị đột phá cho công chúng.

Không ít những tờ báo đã gặt hái được thành công trong quá trình CĐS. Theo kết quả kết quả khảo sát, đánh giá của Cục Báo chí, Top 10 cơ quan báo chí đạt mức CĐS xuất sắc gồm có: Đài Truyền hình Việt Nam (VTV), Báo Vnexpress, Báo Lao Động, Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV), Báo Điện tử Vietnamplus, Báo VietNamNet, Báo Điện tử VTCNews, Đài Phát thanh và truyền hình Vĩnh Long, Đài Phát thanh và truyền hình Hà Nội, Báo Người Lao Động.

Một trong những ví dụ cụ thể về tờ báo ở Việt Nam đã thực hiện CĐS hiệu quả là VnExpress. Tờ báo điện tử này đã phát triển trang web và ứng dụng di động để cung cấp trải nghiệm đọc tin thuận tiện cho người đọc. Sự tối ưu hóa cho các thiết bị di động giúp thu hút độc giả truy cập từ nhiều nguồn khác nhau.

Tờ báo này cung cấp nội dung đa dạng từ tin tức hàng ngày, bài phóng sự, đến chuyên mục về khoa học, công nghệ, giáo dục và giải trí. Linh hoạt trong cách họ cung cấp nội dung giúp thu hút một đối tượng độc giả rộng lớn.

Đồng thời, VnExpress tập trung vào mô hình trực tuyến, nơi mà nhiều độc giả tiềm năng đang có thói quen đọc tin. Bằng cách này, họ có thể tiếp cận và giữ chân độc giả trực tuyến, cũng như mở rộng đối tượng độc giả.

VnExpress tích hợp chặt chẽ với các nền tảng MXH như Facebook và Twitter để chia sẻ tin tức và tương tác với độc giả. Sự tương tác này không chỉ tạo ra sự gắn kết với độc giả mà còn giúp lan truyền thông điệp và tăng tầm vóc của họ. Tòa soạn đã xây dựng mô hình quảng cáo trực tuyến, cung cấp không gian quảng cáo chất lượng cho đối tác. Họ cũng thực hiện chiến dịch quảng cáo đặc quyền để thu hút các nhãn hàng lớn và mang lại nguồn thu nhập ổn định.

Giống như một số tờ báo lớn của Mỹ như The New York Times, VnExpress sử dụng chiến lược "tường phí bị rò rỉ", cung cấp một số nội dung miễn phí nhưng giữ lại những nội dung chất lượng cao để độc giả trả phí hoặc đặt cọc. Chiến lược này giúp tạo ra nguồn thu nhập từ độc giả trung thành và đồng thời giữ chân độc giả mới.

Bên cạnh đó, VnExpress đầu tư vào nghiên cứu và phóng sự nghiên cứu để tạo ra những bài viết sâu rộng và chất lượng. Sự đầu tư này giúp tăng cường uy tín của họ trong cộng đồng độc giả.

VnExpress là một ví dụ cho thấy sự thành công khi CĐS được thực hiện một cách toàn diện, từ nền tảng trực tuyến, nội dung đa dạng, tới chiến lược quảng cáo và thu phí. Điều này giúp tờ báo duy trì và phát triển vị thế trong thị trường truyền thông số tại Việt Nam.

Ngoài ra, những tờ báo, tạp chí khác trong nước cũng “liệu cơm gắp mắm”, căn cứ theo đặc trưng cụ thể của đơn vị mình để CĐS sao cho phù hợp nhất. Một số tờ báo và tạp chí CĐS theo cách này và đã đạt những thành công nhất định.

Nhà báo Nguyễn Hồng Hải, Phó Tổng Biên tập báo Quân đội Nhân dân (QĐND), chia sẻ: "Báo QĐND Điện tử đang CĐS dựa trên 3 nền tảng gồm: Nền tảng quản lý tòa soạn điện tử; nền tảng phân tích thông tin, dư luận mạng xã hội; nền tảng hỗ trợ phòng, chống tấn công và ứng cứu khẩn cấp cho hệ thống thông tin."

Một số tờ báo và tạp chí khác cũng có những hướng đi riêng của mình và đang gặt hái thành công.

Tuổi Trẻ Online là một trong những trang tin trực tuyến hàng đầu tại Việt Nam. Họ đã chuyển đổi mô hình kinh doanh của mình để tận dụng nguồn thu nhập từ quảng cáo trực tuyến và cũng thực hiện chiến lược “tường phí bị rò rỉ”.

Zingnews.vn là một trang tin trực tuyến nổi tiếng với nội dung đa dạng từ tin tức đến giải trí. Chiến lược kết hợp giữa tin tức và nội dung giải trí có thể đã giúp họ thu hút một lượng lớn độc giả và quảng cáo.

Nhịp Sống Sài Gòn (Sài Gòn Giải Phóng) là một tờ báo in ấn nhưng đã có sự chuyển đổi mạnh mẽ sang trực tuyến. Họ có thể đã áp dụng các chiến lược chuyển đổi linh hoạt để giữ chân độc giả và thu hút quảng cáo trực tuyến.

Đầu Tư Online là một trang tin kinh tế hàng đầu tại Việt Nam. Việc tập trung vào nội dung kinh tế và tài chính có thể đã giúp họ tối ưu hóa doanh thu từ quảng cáo và nội dung đặc biệt.

Bất kỳ sự phát triển nào của báo chí cũng phải đối mặt với những khó khăn và thách thức. Để thúc đẩy chuyển đổi số báo chí mạnh mẽ và đa dạng, cần sự hỗ trợ từ cộng đồng, chính phủ và doanh nghiệp. Những mô hình thành công nêu trên, khi được triển khai nhân rộng hiệu quả, có thể giúp báo chí Việt Nam vượt qua khó khăn và tận dụng những cơ hội mới từ sự CĐS.