Câu chuyện Nhật Bản "xuất khẩu" thành phố thông minh

Đại sứ Nhật Bản Masaya Fujiwara tại Jamaica mới đây đã chia sẻ với tờ The Cleaner của Jamaica (jamaica-gleaner.com) về câu chuyện Nhật Bản xây dựng TPTM trong hơn 10 năm qua và "xuất khẩu" TPTM ra thế giới như là kinh nghiệm để các nước tham khảo về xây dựng TPTM.

Tại sao TPTM lại quan trọng?

Theo Đại sứ Masaya Fujiwara, khái niệm về "TPTM" rất đa dạng tùy theo thành phố và khu vực. Nhìn chung, nó có nghĩa là "các thành phố hoặc quận bền vững, là những nơi tìm kiếm giải pháp tối ưu để giải quyết các vấn đề khác nhau liên quan đến đô thị hóa bằng cách sử dụng công nghệ mới như ICT trong quản lý thành phố". Gần đây, TPTM được quan tâm nhiều như một giải pháp cho quá trình đô thị hóa nhanh chóng trên thế giới. Theo Liên Hợp Quốc, vào năm 2050, 70% dân số sẽ sống ở các thành phố. Quá trình đô thị hóa nhanh chóng gây ra nhiều vấn đề như tắc nghẽn giao thông, thiếu hụt nguồn cung cấp nước, tăng chi phí năng lượng, quản lý chất thải và xử lý nước thải.

Hơn nữa, các vấn đề toàn cầu như thiên tai do biến đổi khí hậu và một "địa chấn" mới do đại dịch COVID-19 gây ra đã khiến cho sự phát triển của các TPTM trở nên cấp thiết hơn.

Trong số 17 mục tiêu của SDG của Liên Hợp Quốc được thông qua vào năm 2015, "các thành phố và cộng đồng bền vững" được đưa vào mục tiêu thứ 11. Phát triển TPTM đáp ứng mục tiêu này, nhưng nó liên quan đến tổng thể các mục tiêu phát triển bền vững, bao gồm nước sạch và vệ sinh (Mục tiêu 6); năng lượng sạch và giá cả phải chăng (Mục tiêu thứ 7); và công nghiệp, đổi mới và cơ sở hạ tầng (Mục tiêu 9).

Cách tiếp cận phát triển TPTM của Nhật Bản

Đại sứ Masaya Fujiwara cho hay từ khoảng năm 2010, khi thế giới bắt đầu công nhận TPTM, Nhật Bản đã khởi động nhiều dự án TPTM. Các dự án Cộng đồng thông minh Kitakyushu và TPTM Yokohama được phát triển để giải quyết vấn đề hiệu quả năng lượng bằng cách sử dụng hệ thống quản lý năng lượng (EMS) và lưới điện thông minh. Thành phố Shiojiri ở tỉnh Nagano đã xử lý các tình huống khẩn cấp, cung cấp thông tin liên quan đến rủi ro thiên tai bằng cách sử dụng một mạng cảm biến.

Thành phố Kanazawa ở tỉnh Ishikawa tập trung vào lĩnh vực giải trí, cung cấp thông tin liên quan đến du lịch, nghệ thuật, văn hóa và thể thao cho du khách tham quan thành phố.

Hiện nay, một mô hình TPTM mới đang xuất hiện bằng cách sử dụng công nghệ số như IoT, cảm biến, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo (AI) để tạo ra các dịch vụ mới như Maas (Mobility as a Service) và nâng cao chất lượng cuộc sống.

TPTM ở Aizuwakamatsu, tỉnh Fukushima, thành phố Kashinoha ở tỉnh Chiba, cũng như Fujisawa SST ở tỉnh Kanagawa là những ví dụ. Ngoài ra, trong năm nay, Toyota đã khởi động dự án "Thành phố dệt" (Woven City) trên một khu đất rộng 175 mẫu Anh ở chân núi Phú Sĩ. Đây là một "thành phố" mẫu của tương lai, trong đó mọi người, các tòa nhà và phương tiện giao thông đều được kết nối và giao tiếp với nhau thông qua dữ liệu và cảm biến, thể hiện các hình thức mới của cuộc sống đô thị. Nó còn cho phép phát triển và thử nghiệm các công nghệ như công nghệ tự hành, robot, di chuyển cá nhân, nhà thông minh và trí tuệ nhân tạo.

Theo Đại sứ Masaya Fujiwara, những TPTM đa diện này xuất phát từ khái niệm Xã hội 5.0 (Society), là cốt lõi của chiến lược phục hồi mới của Nhật Bản có tên "Nhật Bản trở lại" (Japan is back), được thông qua vào năm 2013. Mục tiêu nhằm đạt được tăng trưởng kinh tế để hình thành Xã hội 5.0 thông qua cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 sử dụng các công cụ như IoT, dữ liệu, AI và robot, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh công nghiệp cũng như chất lượng cuộc sống trong xã hội Nhật Bản đang già hoá.

Xã hội 5.0 là "Một xã hội lấy con người làm trung tâm để giải quyết các vấn đề xã hội và đảm bảo phát triển kinh tế bằng cách sử dụng công nghệ đỉnh cao kết hợp công nghệ mạng và công nghệ vật lý, có bốn giai đoạn sau Xã hội 1.0 - được gọi là Hiệp hội Kỷ nguyên Săn bắn; Xã hội 2.0 - Xã hội Nông nghiệp; Xã hội 3.0 - Thời đại công nghiệp; và Xã hội 4.0 - kỷ nguyên ICT hiện tại của chúng ta.

Để đạt được mục tiêu này, một chương trình "Siêu thành phố" (Super city) mới đã được triển khai nhằm ứng dụng công nghệ số vào mọi lĩnh vực của thành phố ngay từ khi bắt đầu thiết kế ý tưởng và chia sẻ dữ liệu tích hợp giữa các thành phố.

Phát triển TPTM bên ngoài Nhật Bản

Dựa trên những kinh nghiệm này, Đại sứ Masaya Fujiwara cho biết Nhật Bản đã tích cực tham gia vào việc phát triển các TPTM ở nước ngoài. Vào tháng 12/2020, Nhật Bản đã đề ra "Chiến lược phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng ở nước ngoài đến năm 2025", với mục tiêu đầu tư cơ sở hạ tầng trị giá 34.000 tỷ yên (khoảng 310 tỷ USD) thông qua quan hệ đối tác công tư.

Chiến lược mới này nhấn mạnh đến tăng trưởng kinh tế thông qua chuyển đổi số và trung hòa carbon, giải quyết các vấn đề xã hội của mỗi quốc gia bằng cách đóng góp vào các SDG và hiện thực hóa "Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương Tự do và Mở (FOIP)". Phát triển TPTM được xếp hạng là một lĩnh vực ưu tiên của chiến lược này.

Để quảng bá TPTM của Nhật Bản ra nước ngoài, Nhật Bản đã chuẩn bị danh mục TPTM của Nhật Bản để giải quyết các vấn đề khác nhau của SDG thông qua Society 5.0, bao gồm:

(1) Thành phố sinh thái - Thành phố thân thiện với môi trường với carbon thấp, tái chế và tiêu thụ năng lượng hiệu quả, v.v.;

(2) Phát triển định hướng quá cảnh (TOD) - Phát triển đô thị tập trung vào hệ thống giao thông công cộng, giảm sự phụ thuộc vào ô tô;

(3) Các thành phố có khả năng chống chịu với thiên tai với các hệ thống quản lý rủi ro thiên tai như cảnh báo sớm và hệ thống thông tin liên lạc khẩn cấp.

Các giải pháp mà Nhật Bản đưa ra như một xã hội an toàn và bảo mật, di chuyển thông minh, hiệu quả năng lượng, một xã hội tái chế, cải thiện sức khỏe cộng đồng và giáo dục chất lượng tốt hơn bằng cách triển khai học trực tuyến, v.v.

Nhật Bản đã phát triển các dự án TPTM chủ yếu ở châu Á, đặc biệt là ở các nước ASEAN và Ấn Độ, những quốc gia có tốc độ đô thị hóa nhanh chóng nhờ tăng trưởng kinh tế và dân số.

Ví dụ, tại Philippines, dựa trên quy hoạch tổng thể được phát triển bởi BCDA - một Tập đoàn Công cộng của Philippines và JOIN - Tập đoàn Đầu tư Cơ sở hạ tầng Nước ngoài Nhật Bản về giao thông và phát triển đô thị, Dự án Thành phố Clark Mới đã được phát triển, cách Manilla 120 km về phía Bắc, để xây dựng một thành phố bền vững trên địa điểm trước đây là căn cứ không quân Hoa Kỳ bằng cách sử dụng công nghệ ICT từ năm 2016. Các công ty Nhật Bản quan tâm đến các lĩnh vực như lưới điện thông minh, 5G và công nghệ xe tự hành.

Một số dự án khác đang được triển khai ở châu Á như phát triển TPTM tại Hà Nội, Việt Nam; phát triển khu vực ga Bansu ở Bangkok, Thái Lan; và Delta Mass City, phía Đông Jakarta ở Indonesia, thông qua quan hệ đối tác công - tư (PPP) của Nhật Bản.

Phát triển các TPTM ở Jamaica

Phát triển các TPTM ở Jamaica nói riêng trong một SEZ như một trung tâm logistics, theo Đại sứ, là một cách tiếp cận hợp thời. Các khía cạnh của một thành phố sinh thái và một thành phố có khả năng chống chịu là phù hợp trong bối cảnh Jamaica dễ bị ảnh hưởng bởi thiên tai và tìm kiếm sự phát triển carbon thấp.

Bên cạnh đó, dù đầy tham vọng, nhưng nếu được thiết kế tốt sử dụng CNTT và dữ liệu trong các lĩnh vực khác nhau như môi trường, năng lượng, giao thông, truyền thông,... thì nó có thể nâng cao năng lực cạnh tranh, đảm bảo tăng trưởng kinh tế, giải quyết các vấn đề xã hội bằng cách cải thiện an ninh và việc làm.

Các cơ quan công quyền Jamaica có thể xây dựng một dự án dựa trên những bài học của quá khứ và kinh nghiệm hiện tại của các quốc gia khác, đặc biệt là các quốc gia ở châu Á. Cần lưu ý rằng ở các nước đang phát triển nơi mà rào cản quy định tương đối thấp, hiện tượng được gọi là 'bước nhảy vọt' có thể xảy ra vì việc sử dụng công nghệ mới có thể tiến bộ nhanh chóng. Để một dự án TPTM trở nên khả thi, chính quyền Jamaica cần có tầm nhìn và chiến lược rõ ràng về những gì họ muốn đạt được bằng cách phát triển TPTM và những vấn đề và thách thức mà họ muốn giải quyết bằng cách ứng dụng công nghệ TPTM.

Đại sứ Nhật Bản cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của cơ sở hạ tầng chất lượng cao và sự hợp tác giữa các bên liên quan khác nhau khi chúng ta giải quyết vấn đề phát triển TPTM.

Thứ nhất, nhu cầu đầu tư vào cơ sở hạ tầng để phát triển TPTM là rất lớn. "Như Nhật Bản đã nhất trí tại cuộc họp Thượng đỉnh G-20 Osaka vào năm 2019, tăng trưởng kinh tế thế giới không thể thiếu việc đảm bảo cơ sở hạ tầng và đầu tư đi kèm với chất lượng chứ không chỉ khối lượng. Sự cởi mở của cơ sở hạ tầng, tính minh bạch và hiệu quả kinh tế về chi phí vòng đời và tính bền vững của những khoản nợ là những yếu tố quan trọng", Đại sứ Masaya Fujiw nhấn mạnh.

Thứ hai, để thúc đẩy các dự án TPTM, vị Đại sứ cho rằng: Chúng ta cần có một cơ chế tham vấn tốt giữa các bên liên quan, đặc biệt là một nền tảng khả thi giữa khu vực tư nhân và nhà nước vì công nghệ cao, công nghệ và sự đổi mới của các công ty tư nhân đóng vai trò thiết yếu. Quan hệ đối tác quốc tế giữa các quốc gia quan tâm cũng rất quan trọng. Khuyến nghị đưa ra nhiều kế hoạch khác nhau để tạo điều kiện cho các công ty tư nhân tham gia tích cực với tư cách là đối tác đầu tư, bao gồm việc cung cấp các ưu đãi về thuế và dễ dàng các quy định và thủ tục kinh doanh bằng cách loại bỏ các tham nhũng.

Nhật Bản cũng sẽ tổ chức OSAKA, KANSAI, JAPAN EXPO 2025 từ ngày 13/4 đến ngày 13/10/2025, tại Yumeshima Osaka. Chủ đề của cuộc triển lãm thế giới này là "Thiết kế xã hội tương lai cho cuộc sống của chúng ta". Những công nghệ mới nhất và sự đổi mới sẽ được trình diễn.

Đại sứ Masaya Fujiwara cho biết: "Chúng tôi hy vọng nhiều quốc gia sẽ tham gia và sự tham gia của Jamaica sẽ mang lại kết quả tốt đẹp, hướng tới sự phát triển và hiện thực hóa các dự án TPTM ở Jamaica trong tương lai".