Yêu cầu đặt ra đối với đào tạo nhân lực báo chí - truyền thông trong bối cảnh CĐS

Công tác đào tạo nhân lực báo chí - truyền thông phải thay đổi để đáp ứng yêu cầu của tình hình mới

CĐS tạo ra sự đổi mới căn bản, toàn diện các hoạt động của toàn xã hội, thâm nhập vào mọi lĩnh vực đời sống, thói quen sống và làm việc của người dân. Báo chí - truyền thông là một trong những lĩnh vực chịu sự tác động mạnh mẽ và trực tiếp từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0) và quá trình CĐS. Tác động đó dẫn đến những biến đổi rõ rệt về thông tin trên báo chí - truyền thông hiện nay.

Hơn thế nữa, CĐS làm xuất hiện nhiều vấn đề mới, đòi hỏi cần có sự nghiên cứu, giải đáp, trong đó có vấn đề phát triển hạ tầng số, phát triển sản phẩm nội dung số, truyền thông số, quảng cáo số; vấn đề bảo đảm an ninh mạng, chống nạn tin giả; thách thức từ MXH đối với báo chí trong việc cung cấp thông tin.

Đề cập vấn đề này, TS. Nguyễn Thúy Hà, Trưởng ban Quản lý khoa học, Học viện Báo chí và Tuyên truyền (AJC) nhấn mạnh: CĐS làm biến đổi cả về nội dung và hình thức của thông tin trên báo chí - truyền thông. Sự biến đổi này đặt ra những yêu cầu mới về phẩm chất, năng lực và kỹ năng của người làm báo, đòi hỏi công tác đào tạo nhân lực báo chí - truyền thông hiện nay phải nhận thức và thay đổi để có thể thích ứng và chủ động đáp ứng những yêu cầu của tình hình mới.

Nhờ CĐS mà các công cụ và phương tiện truyền thông hiện đại được kết nối với nhau, tạo nên sự bùng nổ của hàng loạt các ứng dụng thông tin - giải trí dưới dạng đa phương tiện, tạo ra những nhu cầu và thói quen mới trong cách tiếp nhận thông tin của công chúng.

Trên môi trường trực tuyến và thông tin số, các sản phẩm báo chí sẽ ngày càng đa dạng và hấp dẫn với hàm lượng thông tin cao, đáp ứng nhiều phân khúc công chúng trong xã hội. Trong quá trình đó, công nghệ và sự kết nối số đóng vai trò quyết định.

Nhờ CĐS, những cơ quan báo chí truyền thông có uy tín, vị thế còn có thể thu phí người nghe/xem với các chương trình theo yêu cầu và thu từ nhiều dịch vụ khác ngoài việc thu quảng cáo như hiện nay.

“Trước những chuyển biến mạnh mẽ đó, công tác đào tạo nhân lực báo chí - truyền thông phải điều chỉnh để thích ứng và phục vụ hiệu quả hơn cho sự nghiệp xây dựng, đổi mới và phát triển đất nước trong tình hình mới”, TS. Nguyễn Thúy Hà cho hay.

Cùng quan điểm này, TS. Trần Thị Thu Hiền, Trưởng khoa Giáo dục đại cương và Nghiệp vụ sư phạm, AJC cho rằng, CĐS trong lĩnh vực báo chí đang trở thành một xu hướng mới trong thời đại số. Ngày nay, Internet và các nền tảng trực tuyến trở nên phổ biến, cơ quan báo chí cần thích nghi để duy trì và mở rộng tầm ảnh hưởng của họ.

Cơ hội chính của việc số hóa này là khả năng tiếp cận đối tượng độc giả rộng lớn hơn bằng cách sử dụng nền tảng trực tuyến. Các cơ quan báo chí có thể mở rộng tầm ảnh hưởng, thu hút độc giả toàn cầu và tăng doanh thu từ quảng cáo trực tuyến. Ngoài ra, họ cũng có khả năng tạo ra nội dung đa dạng và tương tác hơn, bao gồm video, hình ảnh động, podcast và các tính năng tương tác khác để thu hút độc giả và giữ họ ở lại lâu hơn.

“Bằng cách sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và phân tích dữ liệu thông minh, các cơ quan báo chí có thể hiểu rõ hơn về sở thích của độc giả và tạo nội dung phù hợp hơn với họ. Báo chí có cơ hội tạo ra nội dung trả phí, chất lượng cao và độc đáo, mà độc giả sẵn sàng trả phí để truy cập, tạo nguồn doanh thu ổn định”, TS. Trần Thị Thu Hiền cho hay.

TS. Trần Thị Thu Hiền cũng cho rằng, để tận dụng hết các cơ hội này, các cơ quan báo chí cần phải đầu tư thời gian, nguồn lực và kiến thức để thích nghi với môi trường số hóa ngày càng phức tạp và nhiều cạnh tranh. Việc xây dựng chiến lược số hóa toàn diện và đào tạo nhân viên để sử dụng các công nghệ mới là quá trình quan trọng của các cơ quan báo chí trong quá trình CĐS này. Đặc biệt, công tác đào tạo nhân lực báo chí - truyền thông phải điều chỉnh để thích ứng và phục vụ hiệu quả công cuộc CĐS nói chung và CĐS báo chí nói riêng.

Yêu cầu đặt ra trong công tác đào tạo nhân lực báo chí - truyền thông thời kỳ CĐS

Nói về yêu cầu đặt ra trong công tác đào tạo nhân lực báo chí - truyền thông trong thời gian tới, TS. Phan Văn Kiền, Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (KHXH&NV) - Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết: Hiện, đã bàn nhiều về cơ hội và thách thức của báo chí trong quá trình CĐS. Nhưng mọi quá trình thay đổi đều phụ thuộc vào yếu tố con người. Để đáp ứng yêu cầu CĐS cần một thế hệ người làm báo có trình độ, kỹ năng thích nghi được với sự chuyển đổi. Nhiệm vụ này trước hết thuộc về các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng người làm báo.

Các cơ sở đào tạo báo chí, truyền thông hiện gặp thách thức là làm thế nào để vừa đảm bảo tính hàn lâm, học thuật nhưng không bị tụt hậu so với thực tế. Vì vậy, đào tạo ra những nhà báo có nền tảng kiến thức sâu rộng, đồng thời cập nhật nhanh các xu hướng thay đổi của xã hội cũng như khoa học công nghệ là rất cần thiết.

Hiện nay, Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông nhất quán mục tiêu: Kiên trì với chủ trương đào tạo kiến thức nền tảng cho các nhà báo tương lai, đồng thời chú trọng đưa kiến thức, kỹ năng về truyền thông đa phương tiện, truyền thông xã hội, truyền thông hội tụ... vào giảng dạy.

Trong lần chỉnh sửa chương trình đào tạo mới nhất, Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông đã bổ sung môn học Công nghệ truyền thông số. Đây là môn học cập nhật kiến thức, kỹ năng liên quan tới công nghệ báo chí truyền thông mới, như hệ thống tòa soạn hội tụ, thuật toán và ứng dụng thuật toán trong báo chí truyền thông, công nghệ dữ liệu lớn (big data), AI, công nghệ phân tích dữ liệu, công nghệ thực tế ảo, thực tế ảo tăng cường...

Cùng với đó, khóa học ngắn hạn “Kỹ năng CĐS báo chí” cũng kịp thời được thiết kế và ban hành để phục vụ việc bồi dưỡng nghiệp vụ cho các nhà báo, cơ quan báo chí.

PGS. TS Đặng Thị Thu Hương, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học KHXH&NV nhấn mạnh: Trong bối cảnh bùng nổ truyền thông MXH, với xu hướng truyền thông hội tụ, đa phương tiện, cách mạng 4.0 và Internet kết nối vạn vật, giá trị nhân văn kết nối trái tim càng được đề cao. Báo chí truyền thông Năng động - Sáng tạo - Chính trực - Nhân văn là mạch chảy xuyên suốt được trao truyền qua nhiều thế hệ giảng viên, sinh viên báo chí dưới mái trường của Đại học Tổng hợp và Trường Đại học KHXH&NV ngày nay.

“Trong thời đại số, đạo đức nghề báo cần được đề cao và thực thi một cách hiệu quả hơn bao giờ hết. Và vì vậy, đào tạo báo chí truyền thông không chỉ cần kỹ năng, nghiệp vụ, mà phải đào tạo một cách toàn diện, đặc biệt là về chính trị tư tưởng và đạo đức nghề nghiệp, kiến thức chung về văn hóa, xã hội cho người làm báo”, PGS. TS Đặng Thị Thu Hương nhấn mạnh.

Từ thực tế nói trên, TS. Nguyễn Thúy Hà cho biết những yêu cầu đặt ra trong công tác đào tạo nhân lực báo chí - truyền thông trong thời gian tới, cụ thể:

Một là, yêu cầu phải đổi mới mô hình đào tạo nguồn nhân lực báo chí - truyền thông thích ứng với nhu cầu xã hội trong bối cảnh báo chí - truyền thông đang có sự chuyển đổi mạnh mẽ.

Sự thay đổi báo chí - truyền thông hiện nay đang tạo ra áp lực đối với các cơ sở đào tạo, bởi chương trình đào tạo, mô hình đào tạo hiện nay không còn khả năng để thích ứng với nhu cầu phát triển của phương tiện truyền thông đang thay đổi nhanh chóng. Các cơ sở đào tạo cần nhận thức rõ tình hình, rà soát lại mục tiêu, nội dung, chương trình đào tạo, mô hình đào tạo, bám sát yêu cầu phát triển của báo chí - truyền thông để đổi mới, tập trung vào trang bị kiến thức và kỹ năng chuyên ngành, tăng cường kỹ năng thực hành, nâng cao tính chủ động, kỹ năng đa phương tiện của sinh viên để đáp ứng với nhu cầu sử dụng lao động của các cơ quan báo chí - truyền thông.

Hai là, đào tạo nhân lực báo chí - truyền thông bám sát định hướng phát triển kinh tế - xã hội và nhu cầu, đòi hỏi của thực tiễn cuộc sống.

Các cơ sở đào tạo cần có kế hoạch hợp tác, xây dựng quy chế phối hợp đào tạo, nghiên cứu khoa học với các cơ quan báo chí - truyền thông, thường xuyên cho sinh viên tiếp cận thực tế, thực hành trên thực địa, qua đó còn tạo cơ hội cho sinh viên tìm việc sau khi tốt nghiệp.

“Ðào tạo nguồn nhân lực báo chí - truyền thông trong môi trường truyền thông số là cung cấp và hướng dẫn người học khai thác các nguồn kiến thức để làm phong phú hệ kiến thức nền tảng, cung cấp phương pháp tiếp cận và giải quyết vấn đề, cách thức thuyết phục công chúng và dư luận xã hội để họ có khả năng thích ứng rộng sau khi ra trường. Không nên chỉ đào tạo chuyên môn hẹp trên nền kiến thức mỏng sẽ làm khó cho người học thích ứng trong môi trường xã hội thay đổi và môi trường truyền thông số biến động nhanh”, TS. Nguyễn Thúy Hà chia sẻ.

Ba là, công tác đào tạo nhân lực báo chí - truyền thông cần chú trọng hơn vào rèn luyện, trau dồi bản lĩnh, phẩm chất và trí tuệ của người làm báo chí - truyền thông phù hợp với bối cảnh CĐS.

Để báo chí phát huy được sứ mệnh của mình, rất cần những nhà báo bản lĩnh, dũng cảm, tỉnh táo, tâm huyết và luôn có mặt ở những nơi “đầu sóng, ngọn gió” của cuộc sống để thấu hiểu, để khám phá sự thật và chuyển tải lại cho người đọc của mình.

Các phóng viên, biên tập viên cần không ngừng rèn luyện chuyên môn, bút lực, đạo đức nghề nghiệp, đổi mới tư duy, phương pháp, cách thức hoạt động, nỗ lực sáng tạo, cũng như trang bị cho mình kiến thức, kỹ năng công nghệ để có thể tác nghiệp báo chí đa phương tiện, vừa chuyên sâu, vừa đa năng, hướng tới việc tạo ra ngày càng nhiều tác phẩm có chất lượng tốt, hấp dẫn, định hướng dư luận đúng đắn, kịp thời.

Đặc biệt, để tiếp tục đứng vững và phát triển trước sự cạnh tranh từ các phương tiện truyền thông xã hội, báo chí cần tạo được niềm tin cho người đọc từ chính thế mạnh của mình là chất lượng thông tin, bảo đảm tính chính xác, tính khoa học, tính nhân văn, tính trách nhiệm cao với xã hội.

Bốn là, đa dạng hóa các hình thức đào tạo để nâng cao hiệu quả công tác đào tạo, bồi dưỡng nhân lực báo chí - truyền thông trong bối cảnh CĐS.

Ðào tạo nhân lực báo chí truyền thông trong bối cảnh mới cần thực hiện theo hướng tăng cường đào tạo đội ngũ những cộng tác viên, thông tin viên và những ai yêu thích nghề báo để họ có thể trở thành nhà báo công dân và nhà báo chuyên nghiệp bất kỳ lúc nào. Phương thức đào tạo này cần linh hoạt theo nguyên tắc “đào tạo đáp ứng nhu cầu xã hội”.

Bên cạnh đó, cần quan tâm cập nhật kiến thức và kỹ năng làm việc chuyên nghiệp cho các nhà báo, nhà truyền thông chuyên nghiệp theo hướng chuyên sâu, nhất là kiến thức pháp luật và kiến thức, phương pháp chuyên đề lĩnh vực đề tài cũng như phương pháp tác nghiệp.

Ngoài ra, mở rộng và tăng cường các hình thức hợp tác đào tạo, nhất là hợp tác quốc tế trong đào tạo nhân lực báo chí - truyền thông hiện nay cũng là một yêu cầu và xu hướng khách quan./.