Kỷ nguyên số và yêu cầu đối với đào tạo nguồn nhân lực báo chí

Xây dựng đội ngũ nhà báo tinh thông nghiệp vụ

Tại hội thảo khoa học cấp Bộ với chủ đề “Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ báo chí - truyền thông trong kỷ nguyên mới” do Học viện Báo chí và Tuyên truyền (AJC) tổ chức mới đây, PGS. TS. Đinh Thu Hằng, Viện trưởng Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết: Trong thời đại công nghệ số phát triển như vũ bão, báo chí đang trải qua một cuộc chuyển mình mạnh mẽ chưa từng có.

Với sự hỗ trợ của Internet, mạng xã hội (MXH) và các thiết bị thông minh, báo chí có thể đưa tin tức đến hàng triệu người chỉ trong vài giây. Một sự kiện ở một góc nhỏ của thế giới có thể trở thành tiêu điểm toàn cầu trong chớp mắt. Tốc độ này không chỉ giúp người dân nắm bắt thông tin kịp thời mà còn tạo ra sự tương tác liên tục giữa người làm báo và công chúng.

Sức mạnh của báo chí trong thời đại số không chỉ nằm ở tốc độ lan truyền mà còn ở khả năng dẫn dắt và chọn lọc thông tin giữa dữ liệu hỗn loạn. Khi tin giả, thông tin sai lệch có thể dễ dàng phát tán trên MXH, vai trò kiểm chứng, phân tích và định hướng dư luận của báo chí càng trở nên quan trọng. Sự kết hợp giữa đạo đức nghề nghiệp, công nghệ hiện đại và khả năng sáng tạo nội dung giúp báo chí giữ vững vai trò là "người gác cổng thông tin", góp phần xây dựng một xã hội minh bạch, dân chủ và tiến bộ.

Tuy nhiên, thách thức về cạnh tranh với MXH và truyền thông xã hội đòi hỏi thay đổi tư duy và phong cách hành nghề cũng như mô thức tổ chức tòa soạn; thách thức về kinh tế báo chí truyền thông khi thị phần và công chúng báo chí thu hẹp; thách thức về vai trò, vị thế và năng lực tác động xã hội,…

Để thích ứng, ngành báo chí phải thay đổi không chỉ về phương thức hoạt động mà còn từ gốc rễ - chính là công tác đào tạo nhà báo. Chỉ khi được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng và tư duy phù hợp, những nhà báo tương lai mới có thể đảm bảo vai trò của báo chí là cầu nối giữa sự thật và công chúng trong thời đại số đầy biến động.

Trước thách thức của kỷ nguyên số, công tác đào tạo nguồn nhân lực báo chí cách mạng cần đổi mới mạnh mẽ cả về nội dung lẫn phương pháp giảng dạy. Nhà báo không chỉ cần nắm vững kiến thức chính trị, chuyên môn nghiệp vụ mà còn phải thành thạo các công cụ công nghệ số, từ kỹ năng thu thập, xử lý dữ liệu đến sản xuất nội dung đa phương tiện.

Việc đào tạo phải hướng đến xây dựng đội ngũ nhà báo có khả năng thích ứng nhanh, sáng tạo trong môi trường truyền thông số đa dạng và phức tạp. Các cơ sở đào tạo cần tích hợp kiến thức về trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data), bảo mật thông tin và quản trị MXH vào chương trình giảng dạy.

Đồng thời, phải chú trọng rèn luyện phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính trị vững vàng cho người làm báo, nhằm đảm bảo họ không chỉ giỏi nghiệp vụ mà còn đủ sức đấu tranh với các luồng thông tin xấu độc, giữ vững định hướng tuyên truyền của báo chí cách mạng trong môi trường số.

“Mục tiêu của đào tạo báo chí là xây dựng đội ngũ nhà báo tinh thông nghiệp vụ, bản lĩnh vững vàng, đạo đức trong sáng, am hiểu công nghệ, từ đó khơi nguồn sáng tạo, nâng cao chất lượng hoạt động của báo chí cách mạng trong giai đoạn hội nhập và phát triển”, PGS. TS. Đinh Thu Hằng nhấn mạnh.

Những trọng tâm đổi mới trong đào tạo nguồn nhân lực báo chí hiện nay

Trước những yêu cầu và thách thức từ thực tiễn, PGS. TS. Đinh Thu Hằng đề xuất một số trọng tâm đổi mới trong đào tạo nguồn nhân lực báo chí cách mạng thích ứng kỷ nguyên số hiện nay.

Đổi mới nội dung đào tạo phù hợp với xu hướng số hóa

Hiện nay, chương trình đào tạo cần tiếp tục được cập nhật theo hướng tích hợp giữa lý luận báo chí cách mạng, đạo đức nghề nghiệp với kiến thức và kỹ năng số. Các chương trình đào tạo báo chí hiện nay cần được cập nhật, bổ sung nhiều kiến thức về công nghệ số, kỹ thuật số hóa nội dung, truyền thông đa phương tiện và phân tích dữ liệu lớn.

Sinh viên báo chí cần được trang bị thêm kỹ năng sử dụng các nền tảng số, công cụ biên tập video, xử lý hình ảnh, cũng như làm việc hiệu quả trên các MXH. Các học phần về truyền thông đa phương tiện, kỹ thuật làm báo trên nền tảng số, sử dụng AI trong báo chí, phân tích dữ liệu, bảo mật thông tin, kỹ năng tác nghiệp trên MXH… cần được ứng dụng sâu trong chương trình đào tạo.

Ứng dụng công nghệ vào giảng dạy và thực hành

Cần ứng dụng công nghệ vào giảng dạy và thực hành. Việc sử dụng công nghệ trong đào tạo giúp sinh viên báo chí trải nghiệm thực tế nhiều hơn, tiếp cận các công cụ làm việc hiện đại như phần mềm chỉnh sửa video, hệ thống quản lý nội dung (CMS), AI hỗ trợ phân tích và sản xuất tin bài…

Mặc dù công nghệ mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Việc đào tạo đội ngũ giảng viên đủ năng lực ứng dụng công nghệ mới, đảm bảo cơ sở vật chất và hệ thống hạ tầng công nghệ là những vấn đề cần được chú trọng. Bên cạnh đó, sinh viên cũng cần được định hướng để chú trọng phẩm chất, đạo đức nghề báo, không lệ thuộc quá mức vào công nghệ.

Tăng cường kỹ năng phản biện, tư duy đa chiều và trách nhiệm chính trị - xã hội - đạo đức

Kỹ năng phản biện của nhà báo là vũ khí chống lại thông tin sai lệch. Kỷ nguyên số cũng là thời đại của tin giả, thông tin sai lệch tràn lan trên MXH. Do đó, đào tạo báo chí cách mạng phải chú trọng nâng cao năng lực phản biện, phân tích và kiểm chứng thông tin cho người học. Nhà báo phải được trang bị kiến thức sâu sắc về nền tảng tư tưởng cách mạng, từ đó bảo vệ vững chắc lập trường chính trị, tránh bị ảnh hưởng bởi các luồng thông tin nhiễu loạn.

Kỹ năng phản biện giúp nhà báo không chỉ kiểm chứng độ tin cậy của nguồn tin mà còn phát hiện các lỗ hổng trong luận điểm, số liệu và thông tin được cung cấp. Việc trang bị kĩ năng phản biện trong các môn học của chương trình đào tạo báo chí sẽ giúp sinh viên không thụ động tiếp nhận thông tin mà chủ động kiểm tra, phân tích và đưa ra những góc nhìn sắc sảo, chính xác.

Bên cạnh đó, tư duy đa chiều là nền tảng cho sự công bằng và toàn diện trong cách tiếp cận vấn đề của nhà báo. Báo chí là cầu nối giữa các luồng thông tin và các tầng lớp xã hội, tư duy đa chiều - khả năng nhìn nhận một vấn đề từ nhiều góc độ, nhiều chủ thể khác nhau - là yếu tố cốt lõi để xây dựng các bài viết khách quan, công bằng và toàn diện.

Tư duy đa chiều không chỉ giúp nhà báo tránh được cái nhìn phiến diện, định kiến mà còn tạo nên sự đa dạng trong phản ánh thông tin. Trong môi trường giáo dục báo chí, điều này cần được lồng ghép thông qua các phương pháp học tập mở, thảo luận nhóm, phân tích tình huống và đào sâu vào các vấn đề mang tính xã hội, văn hóa và chính trị.

Bên cạnh năng lực nghề nghiệp, người làm báo cần được rèn luyện về đạo đức nền tảng và ý thức trách nhiệm với xã hội, quốc gia và cộng đồng. Trách nhiệm chính trị - xã hội không chỉ gồm việc tuân thủ pháp luật hay quy tắc đạo đức báo chí, mà còn có sự tỉnh táo trong lựa chọn chủ đề, cách thức đưa tin và định hướng dư luận…

Cùng với trách nhiệm chinh trị - xã hội, đạo đức nghề nghiệp là giá trị cốt lõi và lâu dài mà mỗi nhà báo cần thấm nhuần ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Đạo đức báo chí không chỉ là việc tránh đưa tin sai sự thật, mà còn là sự trung thực, công tâm, tôn trọng quyền con người và không lợi dụng nghề nghiệp để mưu cầu cá nhân.

Mở rộng hợp tác quốc tế và giao lưu đa văn hóa

Hợp tác quốc tế trong đào tạo báo chí không chỉ giúp tiếp cận với tri thức hiện đại, mà còn là cơ hội để chia sẻ kinh nghiệm, phương pháp đào tạo tiên tiến, và cập nhật những giá trị nghề nghiệp toàn cầu.

Việc mời giảng viên, chuyên gia quốc tế tham gia giảng dạy, tổ chức các chương trình trao đổi sinh viên, hoặc liên kết đào tạo giữa các trường đại học sẽ giúp học viên báo chí được tiếp cận đa chiều với các mô hình truyền thông tiên tiến, từ đó hình thành tư duy toàn cầu trong xử lý thông tin.

Gắn kết giữa lý luận và thực tiễn, giữa đào tạo và đội ngũ người làm báo

Từ thực tiễn hoạt động báo chí, ThS. Nguyễn Văn Hải, Thư ký tòa soạn Báo Tuổi Trẻ Thành phố Hồ Chí Minh cũng cho biết, trong bối cảnh báo chí - truyền thông hiện đại đang thay đổi nhanh chóng dưới tác động của chuyển đổi số, AI và xu hướng toàn cầu hóa, yêu cầu đặt ra đối với đội ngũ nhân lực báo chí - truyền thông ngày càng cao. Các cơ quan báo chí, truyền thông hiện nay đòi hỏi người làm nghề không chỉ vững kiến thức lý luận mà còn phải thành thạo kỹ năng thực hành nghề nghiệp báo chí và có khả năng thích nghi nhanh với môi trường số hóa.

Mặt khác, báo chí đang thay đổi, phát triển từng ngày, ngay chính trong mỗi cơ quan báo chí cũng đổi mới liên tục. Mỗi thành viên của cơ quan báo chí nếu không tự thay đổi theo hướng tốt lên, đáp ứng các nhu cầu mới của công việc và sự phát triển của cơ quan thì cũng sẽ bị đào thải hoặc buộc phải chuyển sang bộ phận làm việc khác.

Hiện nay, nhân sự tại cơ quan báo chí được đào tạo theo ba kênh:

Đào tạo từ các cơ sở đào tạo trong và ngoài nước (báo chí, truyền thông, các ngành khác);

Cơ quan báo chí tổ chức đào tạo (mở các khóa huấn luyện tại cơ quan báo, mời chuyên gia, nhà báo kỳ cựu chia sẻ, trao đổi hoặc cử cán bộ, phóng viên đi dự các khóa tập huấn nghiệp vụ báo chí do các đơn vị có chức năng, uy tín tổ chức);

Cá nhân nhà báo “tự đào tạo” (nhà báo xin học bổng hoặc tự bỏ tiền, thời gian đi dự các khóa học/chương trình phục vụ cho công việc của mình, như học thêm về đồ họa, đa phương tiện, ứng dụng AI hay học thêm về luật, quản trị công, kinh tế, chứng khoán…). Trong đó, đào tạo nhân lực từ các cơ sở đào tạo báo chí là chủ yếu và quan trọng nhất.

Do đó, theo nhà báo Nguyễn Văn Hải, "việc củng cố, nâng cấp mối quan hệ giữa cơ sở đào tạo và cơ quan báo chí - truyền thông (bên sử dụng lao động) trở thành yếu tố then chốt trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đảm bảo sự gắn kết giữa lý luận và thực tiễn, giữa đào tạo và sử dụng lao động”./.