“Tìm ngọc” - Sứ mệnh mới của ngành xuất bản Việt Nam

Chất lượng xuất bản quyết định sự phát triển của văn hóa đọc

Theo đánh giá của cơ quan quản lý nhà nước, toàn ngành tiếp tục giữ vững nhịp độ phát triển. Số tên sách, bản sách tăng với hơn 17.000 tên và hơn 250 triệu bản in. Nhiều nhà xuất bản (NXB) bám sát nhiệm vụ chính trị, tập trung xuất bản được nhiều cuốn sách, bộ sách, phục vụ kịp thời, hiệu quả các nhiệm vụ chính trị của đất nước, ngành, địa phương góp phần cập nhật thông tin, phục vụ học tập, nghiên cứu, triển khai Nghị quyết Đại hội XII của Đảng và các nội dung trình Đại hội lần thứ XIII của Đảng; Chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh và Nghị quyết Trung ương 4 (Khóa XII) về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ; Nghị quyết số 35-NQ/TW về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới.

Chất lượng đề tài, nội dung, hình thức các ấn phẩm tiếp tục được các NXB quan tâm, đầu tư đổi mới, phục vụ nhu cầu đa dạng của bạn đọc. Một số NXB ngoài nhiệm vụ xuất bản sách lý luận chính trị, sách chuyên ngành, đã chú ý đến mảng đề tài cách mạng công nghiệp 4.0, sách phục vụ công tác thông tin đối ngoại, các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam tham gia ký kết với các nước, phục vụ công tác thông tin tuyên truyền. Một số mảng đề tài được chú ý đầu tư khoa học bài bản hơn như: xây dựng nông thôn mới; phổ biến chính sách, pháp luật và kiến thức phổ thông về văn hóa, xã hội, khoa học kỹ thuật; các ấn phẩm tuyên truyền bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội; bảo vệ chủ quyền biển đảo Việt Nam; lịch sử, văn học được xuất bản dưới nhiều thể loại như: tiểu thuyết, truyện tranh dành cho thiếu nhi, cẩm nang bỏ túi... đáp ứng nhu cầu tìm hiểu của nhiều lứa tuổi bạn đọc, góp phần khẳng định chủ quyền quốc gia, phát huy truyền thống yêu nước và các giá trị văn hóa lịch sử của dân tộc.

Bên cạnh đó, việc triển khai các chương trình sách, đề án sách, tủ sách được ngành xuất bản tiếp tục triển khai hiệu quả từ nguồn ngân sách. Đề án trang bị sách cho cơ sở xã, phường, thị trấn do Ban Tuyên giáo Trung ương và NXB Chính trị quốc gia Sự thật chủ trì cung cấp trên 30 tên sách mỗi năm; Tủ sách Pháp luật của Bộ Tư pháp chủ trì; chế độ đặt hàng của cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan chủ quản tiếp tục được đầu tư ổn định.

Công tác truyền thông, quảng bá sách có nhiều đổi mới, nhiều hình thức quảng bá quy mô, sáng tạo, thu hút sự quan tâm của công chúng. Hội chợ sách quốc tế do Bộ Thông tin và Truyền thông, Hội chợ sách Mùa xuân do UBND TP. HCM, Hội chợ sách Thăng Long do UBND Thành phố Hà Nội tổ chức, lễ hội Đường sách, Phố sách, không gian sách đã trở thành điểm đến văn hóa hấp dẫn, quy tụ hàng chục NXB, hàng trăm doanh nghiệp phát hành sách, hàng triệu lượt khách đến tham quan và mua sách. Đặc biệt, Ngày sách Việt Nam hằng năm (21/4) không chỉ bó hẹp ở một số trung tâm, thành phố lớn mà đã được mở rộng đến nhiều địa phương (Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ, Vũng Tàu, Hà Tĩnh, Bắc Giang, Gia Lai…), góp phần lan tỏa niềm yêu thích đọc sách trong cộng đồng. Những hình thức quảng bá sách thời gian qua đã thổi một luồng sinh khí mới cho phong trào đọc sách của cả nước, đặc biệt là giới trẻ.

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, vẫn xảy ra tình trạng sai phạm trong nội dung xuất bản phẩm. Một số NXB buông lỏng quản lý dẫn đến vi phạm về nội dung như đề cập tới một số vấn đề, sự kiện liên quan tới chính trị không khách quan hoặc sự ám chỉ mang tính tiêu cực đối với một số vấn đề chính trị; nhận định thiếu khách quan, chưa được kiểm chứng đối với những vấn đề khoa học, những vấn đề về chính sách của Đảng, pháp luật Nhà nước và công tác của các cán bộ lãnh đạo cấp cao. Một số cuốn sách có nội dung mang tính tranh luận, trao đổi, chưa được kiểm chứng, chỉ dừng ở mức độ là tài liệu tham khảo cho một số đối tượng bạn đọc nhất định nhưng lại được NXB phổ biến rộng rãi...

Giải thưởng Sách Quốc gia - Tầm nhìn chiến lược phát triển văn hóa đọc nước nhà

Năm 2017, từ Giải thưởng sách Việt Nam do Hội Xuất bản Việt Nam tổ chức, Chính phủ đã phê duyệt Đề án, nâng Giải thưởng Sách Việt Nam thành Giải thưởng Sách Quốc gia và giao cho Bộ TT&TT chủ trì tổ chức. Đây có thể coi là một trong những hoạt động cụ thể hóa sự quan tâm của Đảng, Nhà nước với văn hóa đọc và ngành xuất bản nước nhà, cho thấy tầm nhìn chiến lược của Đảng, Nhà nước trong việc thúc đẩy quốc gia đọc sách, nâng cao dân trí, góp phần phát triển kinh tế, văn hóa của đất nước.

Sau 3 năm trao giải với công tác tổ chức ngày càng hoàn thiện, đến nay, Giải thưởng Sách Quốc gia đã trở thành giải thưởng lớn, uy tín bậc nhất về sách ở Việt Nam, thu hút đông đảo các tác giả viết sách trong và ngoài nước; các NXB, các công ty sách tham gia. Qua Giải thưởng đã tìm ra những tác giả, tác phẩm có chất lượng tốt nhất của ngành xuất bản hàng năm; giới thiệu các tác phẩm hay tới bạn đọc trong và ngoài nước. Điều này góp phần lan tỏa tình yêu sách, chấn hưng văn hóa đọc Việt Nam, giúp người dân hiểu về vai trò quan trọng của sách trong đời sống cá nhân và trong việc xây dựng xã hội có nền dân trí phát triển cao, văn minh, nhân văn.

Ngay từ mùa giải đầu tiên, nhiều cuốn sách, bộ sách có giá trị lý luận và thực tiễn cao, có tính thời sự và đang được xã hội quan tâm đã được lựa chọn để trao giải như: "Vi tảo biển dị dưỡng Labyrinthula, Schizochytrium, Thraustochytrium mới ở Việt Nam: Tiềm năng và thách thức" của tác giả Đặng Diễm Hồng (chủ biên), Hoàng Thị Lan Anh; NXB Khoa học tự nhiên và Công nghệ xuất bản; "Chế độ thực dân Pháp trên đất Nam Kỳ (1859 -1954)" gồm 2 tập của Nguyễn Đình Tư; NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh; "Góp phần nghiên cứu lịch sử văn hóa Việt Nam" của tác giả Kiều Thu Hoạch; NXB Thế giới. Mùa Giải thứ 2 những cuốn sách đạt giải thưởng cao gồm: "Động vật chí" và "Thực vật chí", hai bộ sách là công trình tập thể, NXB Khoa học Tự nhiên và Công nghệ. Hai bộ sách có chất lượng nội dung khoa học cao, có hệ thống, mô tả các loài thực vật theo các hệ thống phân loại có uy tín trên thế giới. Các tập sách có bố cục hợp lý. Hình thức trình bày bảo đảm tính nhất quán tương đối chuẩn mực. Hình vẽ đảm bảo tính khoa học, chính xác...

Đặc biệt, Giải thưởng Sách Quốc gia lần thứ III, năm 2020 vừa qua, tác phẩm "Đoàn Binh Tây Tiến" của nhà thơ Quang Dũng được viết từ năm 1952 là một cuốn sách quý hiếm trong kho tàng sách thiếu nhi Việt Nam. Tác phẩm "Hình ảnh lâm sàng, chẩn đoán và điều trị trong chuyên ngành da liễu" (2 tập) của tập thể tác giả do PGS. TS. Nguyễn Văn Thường (chủ biên) thể hiện tính sáng tạo, độc lạ trong trình bày bệnh học nói chung, bệnh học da liễu nói riêng, giúp cho người dạy, người học và các bạn đọc quan tâm đến bệnh học da liễu thuận lợi trong quá trình nghiên cứu, tham khảo. Tác phẩm "Lịch sử" của Hêrôđốt có giá trị đặc biệt về khoa học lịch sử, thực tiễn xã hội, được đánh giá là tác phẩm lịch sử mở đầu cho Sử học hiện đại phương Tây. Tác phẩm "Biến động môi trường lớp phủ và giải pháp phát triển bền vững tại các đảo san hô khu vực Quần đảo Trường Sa" của TS.Đỗ Huy Cường nằm trong bộ sách Chuyên khảo về Biển đảo Việt Nam là nguồn tư liệu quý phục vụ hoạt động nghiên cứu khoa học, quản lý tài nguyên thiên nhiên và môi trường, phát triển kinh tế xã hội bền vững cho khu vực Quần đảo Trường Sa, đồng thời góp phần khẳng định chủ quyền và thực thi nhiệm vụ bảo vệ lãnh thổ, biển đảo của Tổ quốc. Tác phẩm "Lược khảo văn học" (3 tập) của GS.Nguyễn Văn Trung là Bộ sách có giá trị về mặt văn học sử, góp phần giúp những người nghiên cứu và yêu văn học hôm nay hiểu thêm về bộ phận văn học, văn chương tiến bộ thời kỳ đất nước còn bị chia cắt trước năm 1975…

Bà Khúc Thị Hoa Phượng, Giám đốc, TBT NXB Phụ Nữ đánh giá: Nhìn lại 3 mùa Giải thưởng Sách Quốc gia cho thấy, thứ nhất giải thưởng đã tìm ra được các tác phẩm đặc sắc nhất của năm, được cộng đồng bạn đọc đánh giá cao, khẳng định được sức sống lâu bền của các tác phẩm được trao giải; thứ hai là giải thưởng là nguồn động viên rất lớn đối với những người làm sách, góp phần tôn vinh giá trị của sách, của người viết sách, của người làm sách; thứ ba, giải thưởng Sách Quốc gia góp phần quan trọng thúc đẩy văn hóa đọc và thói quen đọc của người Việt Nam…".

Nâng cao chất lượng đội ngũ biên tập viên NXB là khâu then chốt

Dân tộc Việt Nam có truyền thống ham học, ham đọc sách. Cách đây khoảng 200 năm, Cao Bá Quát đã nói "đọc sách, mắt như đèn muôn dặm". Cách đây 7 năm, ngày 24/2/2014, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định lấy ngày 21/4 hàng năm là Ngày Sách Việt Nam, nhằm 3 mục tiêu: Thứ nhất, khuyến khích người Việt Nam đọc sách; Thứ hai, tôn vinh giá trị của sách; Thứ ba, nâng cao trách nhiệm của các cấp, các ngành, các tổ chức xã hội đối với việc xây dựng và phát triển văn hoá đọc Việt Nam.

Thực hiện nhiệm vụ được Thủ tướng Chính phủ giao, ngay từ năm đầu tiên, Bộ Thông tin và Truyền thông đã triển khai đồng bộ kế hoạch tổ chức Ngày Sách Việt Nam đến các bộ, ngành, các tổ chức, địa phương trên cả nước, với mục tiêu phát động, xây dựng phong trào đọc sách, viết sách, quảng bá sách, lưu giữa sách trong các tầng lớp nhân dân, đưa phong trào lan toả thành nếp sống đẹp trong sinh hoạt văn hoá cộng đồng, tôn vinh người đọc và những người tham gia sưu tầm, sáng tác, xuất bản, in và phát hành sách.

Trong 5 năm qua, số cuốn sách ở Việt Nam tăng 22%, số bản sách tăng 55%. Tuy chưa phải phổ cập, nhưng Ngày Sách Việt Nam đã về được đến cấp huyện, xã; tủ sách đã về đến lớp học và hộ gia đình; giờ đọc sách đã vào đến lớp học; Tết đến mọi người đã lì xì, mừng tuổi bằng sách. Thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh đã có đường sách. Nhiều địa phương đã tổ chức ngày hội sách. Hàng năm đã tổ chức Giải thưởng sách Quốc gia. 10 nhà xuất bản đầu tiên đã chuẩn bị cho việc xuất bản điện tử.

Các nhà xuất bản đã chú trọng đến chất lượng đề tài, nội dung, hình thức các ấn phẩm được đầu tư đổi mới, phục vụ nhu cầu đa dạng của bạn đọc. Một số nhà xuất bản ngoài nhiệm vụ xuất bản sách lý luận chính trị, sách chuyên ngành, đã chú ý đến mảng đề tài cách mạng công nghiệp 4.0, sách phục vụ công tác thông tin đối ngoại...

Một số mảng đề tài được chú ý đầu tư khoa học bài bản hơn: đề tài xây dựng nông thôn mới; phổ biến chính sách, pháp luật và kiến thức phổ thông về văn hóa, xã hội, khoa học kỹ thuật; các ấn phẩm tuyên truyền bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội; bảo vệ chủ quyền biển đảo Việt Nam; đề tài về lịch sử, văn học được xuất bản dưới nhiều thể loại như: tiểu thuyết, truyện tranh dành cho thiếu nhi, cẩm nang bỏ túi…, đã đáp ứng được nhu cầu tìm hiểu của nhiều lứa tuổi bạn đọc, góp phần khẳng định chủ quyền quốc gia, phát huy truyền thống yêu nước và các giá trị văn hóa lịch sử của dân tộc.

Tại Hội nghị triển khai công tác xuất bản và phát hành xuất bản phẩm năm 2021 mới đây (17/3/2021) diễn ra tại TP.Hồ Chí Minh, Thứ trưởng Bộ TT&TT, Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam Hoàng Vĩnh Bảo cho rằng, trong năm 2020 đầy khó khăn, thiên tai, dịch bệnh nhưng Việt Nam là một trong số ít nước trên thế giới duy trì tăng trưởng dương. Trong đó, lĩnh vực xuất bản là lĩnh vực đáng tự hào khi có sự tăng trưởng nhất định trong khi các lĩnh vực khác rất khó khăn. Trong khó khăn, ngành xuất bản đã có sự bứt phá như thích ứng nhanh hơn, ứng dụng công nghệ tốt hơn.

Thứ trưởng Hoàng Vĩnh Bảo nhận định: "Việc triển khai Hội sách trực tuyến năm 2020, bước đầu triển khai có thể khó khăn vì ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số trong xuất bản của các đơn vị quản lý, nhà xuất bản công nghệ rất hạn chế. Nhưng ngành đã thực hiện được, qua đó rút ra bài học đã đến lúc chúng ta cần sự liên kết giữa nhà xuất bản, nhà phát hành, nhà in và đặc biệt là các nhà làm công nghệ. Rõ ràng, khó khăn đã là cơ hội. Chưa bao giờ lĩnh vực xuất bản ứng dụng công nghệ thông tin để thực hiện quá trình tiếp cận độc giả mạnh mẽ đến vậy. Các nhà xuất bản phải làm tốt nhiệm vụ chính trị nhưng đồng thời cũng xác định lại hướng đi, cách thức, bản sắc, đi liền với đó là phát triển đội ngũ công nghệ.".

Trong cuộc cách mạng 4.0 hiện nay và sự tác động của mạng xã hội đã ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động xuất bản. Những thách thức trong việc lựa chọn mô hình NXB như thế nào cho hiệu quả; ứng dụng công nghệ phục vụ cho công tác quản lý hoạt động xuất bản, phát hành xuất bản phẩm điện tử; công tác biên tập nội dung xuất bản phẩm… được nhiều người quan tâm. Sách hay về chất lượng, đẹp về hình thức, đa dạng về nội dung - phù hợp với từng lứa tuổi, đối tượng khác nhau... là những yếu tố đầu tiên, cơ bản, quan trọng hấp dẫn bạn đọc, góp phần thúc đẩy văn hóa đọc. Do đó, phát triển văn hóa đọc phải bắt đầu từ công tác xuất bản, từ ý thức trách nhiệm của biên tập viên mỗi NXB.

Đứng trước yêu cầu trên, mỗi nhà xuất bản cần đẩy mạnh kiện toàn và nâng cao chất lượng đội ngũ lãnh đạo và biên tập viên nhà xuất bản tinh thông về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và vững vàng bản lĩnh chính trị. Trong tất cả các yếu tố tạo nên sự thành công hay thất bại của một cơ quan, đơn vị thì yếu tố con người luôn được xem là yếu tố hàng đầu, tiên quyết. Bên cạnh đó, các nhà xuất bản cần xây dựng chiến lược phát triển cho nhà xuất bản trước yêu cầu mới; đẩy mạnh công tác quảng bá, truyền thông sách; phát triển xuất bản điện tử; chuyển đổi mô hình hoạt động theo loại hình tổ chức phù hợp với chức năng, nhiệm vụ được giao.

Để làm tốt yêu cầu trên, các NXB phải thể hiện được vai trò định hướng, dẫn dắt thị trường sách theo hướng tích cực, nhân văn, không chỉ trông chờ vào sự định hướng của Đảng, Nhà nước và không thể chạy theo sau thị trường. Xã hội đọc sách gì, tìm sách gì thì phải do các nhà xuất bản định hướng, Thứ trưởng Hoàng Vĩnh Bảo nhấn mạnh.

(Bài báo đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số đặc biệt chào mừng ngày Sách Việt Nam 21/4/2021)